اشاره

بیست‌وچهارمین نمایشگاه بین‌المللی کتاب بغداد، از 26 شهریور سال جاری لغایت 5 مهرماه، در محلّ نمایشگاه‌های دائمی بغداد برگزار شد. در این نمایشگاه، ناشرانی از کشور عراق و کشورهای عربی، مانند: مصر، لبنان و اردن شرکت کردند. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) نیز با همکاری و میزبانی رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، در این نمایشگاه حضوری فعّال داشت. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در این نمایشگاه محصولات علمی و پژوهشی دیجیتالی خویش، اعمّ از نرم‌افزارهای رومیزی، پایگاه‌های اینترنتی و برنامه‌های موبایلی را عرضه نمود که با استقبال خوب قشرهای مختلف مردم عراق، به‌ویژه دانشگاهیان و حوزویان روبه‌رو شد. گفتنی است، این دومین حضور متوالی مرکز نور در نمایشگاه بین‌المللی کتاب بغداد به شمار می‌رود.

فصلنامه ره‌آورد نور، در این راستا با آقای غلامرضا رحمانی، مدیر کلّ حراست مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که در این نمایشگاه حضور داشته، گفت‌وگویی انجام داده است تا خوانندگان محترم از کیفیت برگزاری این نمایشگاه و استقبال مردم از محصولات تولیدی نور آگاه شوند.

پیشینه

ظهور پدیده ماشین‌های پردازشگر و رایانه در دهه 1360 هجری شمسی، بارقه به‌کارگیری این ابزار در پردازش علوم حوزوی و داده‌کاوی در دانش‌های حدیث و رجال را میان برخی طلّاب جوان و خوش‌فکر حوزه علمیه قم ایجاد کرد. این اندیشه، با همراهی بعضی مهندسان برنامه‌نویس رایانه از دانشگاه مواجه شد و حمایت جمعی از مراجع معظّم، راه را برای شکوفایی این تفکّر هموار ساخت. این گروه از طلّاب و مهندسان، با تلاش و پشت‌کار سخت، با فراهم کردن چند دستگاه رایانه خانگی که نسل اوّل رایانه‌ها به شمار می‌آمد و بیشتر کاربرد سرگرمی داشت، نخستین‌گام را برای سپردن داده‌های رجالی و حدیثی به حافظه‌های اندک این رایانه‌ها برداشتند؛ امّا پیاده‌سازی این ایده‌ها، هزینه‌های سنگین مالی و منابع انسانی و پشتیبانی‌های سخت‌افزاری پیشرفته‌ای را که فراتر از منابع محدود حوزوی و طلبگی بود، می‌طلبید. ازاین‌رو، پس از ظهور اوّلین دستاورد این حرکت فنّاورانه، یعنی تولید برنامه نرم‌افزاری «معجم الفاظ کتب اربعه» و برخی از منابع رجالی و چند جلد از مجموعه روایی «بحار الأنوار» و ارائه به محضر علما و مراجع معظّم حوزه، به‌سرعت این ابتکار و نوآوری در حوزه دین، مورد تأیید و پشتیبانی حوزه علمیه قم قرار گرفت و امر تأسیس و نهادینه‌سازی مرکز تحقیقات کامپیوتر علوم اسلامی را سرعت بخشید.

 چکیده

«ویژه‌نامه» در مطبوعات کاغذی، به شماره‌ای از یک نشریه ادواری اطلاق می‌شود که به موضوع خاصّی اختصاص دارد و به صورت گاهنامه در کنار نشریه ارائه می‌گردد. با پیدایش اینترنت و ایجاد صفحات وب، این اصطلاح در تارنماهای اینترنتی به کار گرفته شد. در پایگاه‌های اینترنتی، معمولاً ویژه‌نامه به مجموعه‌ای از مطالب مدوّن در باره یک موضوع اطلاق می‌شود که به صورت منسجم و یکپارچه در یک صفحه ارائه می‌گردد.

پایگاه حوزه از ابتداء تأسیس تاکنون، از ظرفیت ویژه‌نامه برای انتقال مفاهیم فرهنگ دینی به مخاطبان، نهایت استفاده را برده است و تا به امروز برای همه مناسبت‌های دینی، فرهنگی و ملّی و برای بیشتر مفاخر و اندیشمندان برجسته، ویژه‌نامه‌ای مستقلّ تولید شده است. در این نوشتار، ضمن معرّفی و بیان اهمّیّت ویژه‌نامه‌های پایگاه حوزه، روش تدوین آنها، شیوه انتخاب مطالب و نیز چگونگی روزآمدسازی آنها بیان شده است.

چکیده

این پژوهش، به منظور بررسی جایگاه حضرت حمزه (ع) در فضای دیجیتال با تکیه بر تولیدات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی نور انجام شده است. برای دستیابی به این هدف، پایگاه‌های اینترنتی و نرم‌افزارهای تولیدشده مرتبط با موضوع، مورد بررسی قرار گرفته است. تعداد و مشخّصات مقالات در پایگاه‌ها و مقایسه آماری آنها با یکدیگر و فراوانی و دسته‌بندی اطّلاعات مربوط به موضوع مقاله در نرم‌افزارها و مقایسه فراوانی نتایج بین آنها و بررسی برخی از شبهات مربوط به حضرت حمزه (ع) در منابع، در این پژوهش مدنظر قرار گرفته است. در بین تولیدات بررسی‌شده مرکز نور، نرم‌افزارهای سیره معصومان (ع) و نورالسیره 2 به لحاظ دسته‌بندی و گونه‌شناسی اطّلاعات، در جایگاه بالاتر قرار گرفته است. بدیهی است، موضوع انتخابی، یک نمونه و مطالعه موردی است و نوشتار پیشِ رو، در واقع، شیوه شخصیت‌شناسی تاریخی در تولیدات نور را ارائه می‌کند.

مقدّمه

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در سال 1368ش، با عنایت رهبر فرزانه انقلاب، حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (مدّ ظلّه العالی)، با هدف به‌کارگیری فنّاوری ارتباطات و اطّلاعات در نشر و اشاعه فرهنگ غنی اسلامی تأسیس گردید و با به‌کارگیری کادری مجرب و متخصّص در زمینه علوم اسلامی و دانش رایانه، در عرضه منابع اسلامی دیجیتالی در جهت تبلیغ علوم و معارف حقّه اهل‌بیت (علیهم السلام) تلاشی مستمرّ دارد. این معارف ارزشمند، توسط محقّقان مرکز با استفاده از ده‌ها ابزار رایانه‌ایِ ثبت، استخراج و آماده‌سازی متون، دیجیتالی شده و در قالب نرم‌افزارهای رومیزی، پایگاه و نرم‌افزارهای ویژه تلفن همراه عرضه می‌گردند. علاوه بر آن، مجموعه مرکز تلاش‌هایی برای توسعه فرآیند آماده‌سازی متون (دیجیتالی‌شدن) و به‌کارگیری نوآوری‌هایی مانند متن‌کاوی و هوشمندسازی استخراج محتوا می‌کند که تاکنون به موفقیت‌های متعدّدی نیز دست یافته است.

در زمینه پژوهش‌های تخصّصی نیز با ورود اطّلاعات و نشانه‌گذاری هزاران جلد کتاب و تحلیل محتوای شماری از آنها، شامل: اِعراب‌گذاری، تهیه فهارس فنی و تخصّصی، ریشه‌یابی کلمات و استانداردسازی فهارس، منابع گران‌سنگی را به فرمت‌های دیجیتالی تبدیل نموده و با استخراج موضوعات و نمایه‌ها و تهیه فرهنگ موضوعیِ صدها جلد از این منابع در زمینه‌های: حدیث، قرآن، فقه، اصول، تاریخ، کلام، فلسفه و منطق، توانسته است این اطّلاعات را به‌گونه‌ای شایسته فرآوری کرده و برای عرضه رایانه‌ای آماده سازد.

به همین جهت، ضروری است در ابتداء پس از معرّفی محصولات رومیزی و برخط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و برخی از قابلیت‌های آنها، اشاره‌ای به تلاش‌ها و نوآوری‌هایی صورت‌گرفته در هر محصول شود.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، از بدو تأسیس تا کنون، نرم‌افزارهای رومیزی متعددی را به محققان عرضه نموده است؛ اما گسترش فناوری و دسترسی آسان به اینترنت، فضایی مناسبی را بر تولید محصولات وبی نیز فراهم ساخته است؛ به‌گونه‌ای که کاربران بسیاری، به این گونه نرم‌افزارهای همراه و برخط روی آورده‌اند.

افزون بر این، نبودِ پایگاهی جامع در حوزه تاریخ اسلام و نیز وجود اطلاعات و تحلیل‌های سودمند تاریخی در نرم‌افزارهای مرکز با قابلیت عرضه در وب و همچنین نیاز پژوهشگران این حوزه به اطلاعات دسته‌بندی‌شده و سازمان‌یافته، موجب شد که مرکز نور به راه‌اندازی «پایگاه جامع تاریخ» اقدام نماید و به ارائه‌ برخط اطلاعات تاریخی همت گمارد و از این طریق، علاقه‌مندان این دست مباحث و محققان دانش تاریخ را یاری رساند و در نهایت، به توسعه هرچه بهتر و بیشتر این علم سودمند توفیق یابد.

آنچه در این نوشتار از نظر شما خوانندگان عزیز می‌گذرد، گفت‌وگویی است با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدعلی رحیمی ثابت، مدیر گروه علمی تاریخ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که ضمن اشاره به پیشینه شکل‌گیری این وبگاه، به هدف از راه‌اندازی، بخش‌های اصلی و قابلیت‌ها و نیز چشم‌اندازهای پایگاه جامع تاریخ پرداخته است.

اشاره

نشست علمی «قاموس هوشمند نور؛ ساماندهی نوین مداخل لغات و توصیفات و ایجاد شبکه واژگانی زبان عربی»، روز چهارشنبه 12 آبان 1400 در سالن اجتماعات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، به صورت حضوری و هم‌زمان به صورت مجازی، برگزار گردید.

در این جلسه، کارشناسان پایگاه، جناب حجت‌الاسلام والمسلمین آقای مسیح توحیدی، مدیر پژوهشکده متن‌کاوی نصوص دینی مرکز و آقای دکتر حبیب سریانی، کارشناس حوزه متن‌کاوی، ادبیات و لغت مرکز نور، ضمن معرفی پایگاه، توضیحاتی در خصوص امکانات و فعالیت‌های صورت‌گرفته در این وبگاه ارائه نمودند و در ادامه، ناقدان مدعو، آقایان دکتر علی زاهدپور، پژوهشگر و مترجم زبان عربی و دکتر محمد ملکی، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، به نقد و بررسی پایگاه و توضیحات کارشناسان پرداختند. در ادامه، مهم‌ترین مطالب مطرح‌شده در این نشست علمی، از زبان کارشناسان و ناقدان پایگاه از نظر می‌گذرد.

اشاره

مهرماه سال جاری، در مؤسسه لغت‌نامه دهخدا مراسم رونمایی از پایگاه لغت‌نامه برخط قاموس نور به شکل مجازی (پخش زنده) و با حضور حداقلی میهمانان، پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی برگزار شد. سخنرانان این مراسم، دکتر محمود بیجن خان، رئیس مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی، و دکتر محمدحسین بهرامی، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و نیز حجت‌الاسلام والمسلمین مسیح توحیدی، متکفل پروژه بودند که در این آیین رونمایی، مطالبی را در حوزه زبان فارسی و قابلیت‌های وبگاه قاموس نور بیان نمودند.

 چکیده

مراجعه به منابع لغوی برای درک صحیح معانی کلمات، یکی از نیاز‏های اولیه در فرآیندهای پژوهشی حوزه علوم اسلامی است. هر پژوهشگر، جهت فهم معانی کلمات یا عبارات مد نظر خود، هنگام مراجعه به منابع لغوی در نسخه‌های چاپی سنّتی، فرآیندی را در چندین مرحله طی می‌نماید تا به مقصود نهایی خویش، یعنی یافتن توصیفات مندرج ذیل مداخل لغوی، دست یابد. این فرآیندها، در خصوص زبان عربی که کلمات دست‌خوش تغییرات متعددی در ساختار صرفی خود شده‌اند، پیچیده‌تر است. هدف از طراحی و تولید «قاموس نور»، به عنوان یک لغت‌نامه هوشمند الکترونیکی، گذر از شیوه‌های سنّتیِ مراجعه به منابع لغوی متعدد و پیاده‌سازی حداکثری الگوهای ماشینیِ هوشمند جهت ارائه سریع پاسخ‌های صحیح به پژوهشگران است.

ساماندهی لغت‌نامه‌های متقدم عربی و نظام‌بندی این منابع ارزشمند بر اساس یک ساختار واحد و همچنین تحلیل صرفی کلمات ورودی کاربران توسط دو موتور قدرتمند تحلیلگر صرفی نور و استمر هوشمند نور جهت اتصال ماشینی به نزدیک‌ترین مداخل لغوی، از دستاوردهای منحصربه‌فرد این واژه‌نامه هوشمند الکترونیکی است که در قالب پایگاه اینترنتی، نرم‌افزار رومیزی و تلفن‌های همراه قابل استفاده است. همچنین، با ایجاد شبکه واژگانی بین مداخل، تطبیق بر آیات قرآن و روایاتِ سرشار از معارف غنی اهل‌بیت(ع)، اطلاعات متنوع و ارزشمند دیگری نیز در اختیار پژوهشگر قرار می‌گیرد که این واژه‌نامه هوشمند را از دیگر رقبای خود متمایز می‌سازد.

چکیده

یکی از عرصه‌های فعالیت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، تولید وبگاه‌هایی غنی و کارآمد در موضوعات مختلف جهت استفاده اساتید، محقّقان و علاقه‌مندان به علوم و معارف دینی است. پایگاه اندیشوران، در شمار مجموعه پایگاه‌های مرکز نور است که در زمینه شناسایی و معرّفی محقّقان و پژوهشگران حوزه علمیه و تدوین بانک جامع اطّلاعات مربوط به آنان فعّالیّت می‌کند. در این نوشتار، پس از معرّفی و بیان تاریخچه راه‌اندازی اندیشوران، به معرّفی ویژگی‌ها، قابلیت‌ها و امکانات این پایگاه اشاره شده است.