و سایر ...
چکیده
شناخت وضعیت جغرافیایی جهان، بهویژه جهان اسلام و آگاهی از اوضاع و احوال سرزمینها، نقشههای آنها، راهها و اماکن کشورهای اسلامی، نقش بسزایی در فهم بهتر و دقیقتر تاریخ و چگونگی برداشت پژوهشگران از متون علمی، تاریخی و اسلامی دارد.
ازاینرو، دیجیتالی کردن منابع و متون معتبر در زمینه جغرافیای جهان اسلام، گامی بلند و مؤثّر در ساماندهی تحقیقات علمی و تسهیل دستیابی به مطالب مورد نظر این حوزه به شمار میرود و مسیر پژوهشگران این حوزه را به گونهای شایسته هموار میسازد.
نرمافزار «جغرافیای جهان اسلام 2»، دومین نسخه از این برنامه است که به همّت پژوهشگران مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، به مرحله تولید و عرضه به جامعه علمی کشور رسیده است.
در این برنامه، سعی بر آن بوده است تا مجموعهای از منابع کهن و جدید مربوط به رشتههای تاریخ و جغرافیا، شامل موضوعاتی از قبیل: مسالک، ممالک، مزارات دانشمندان، سفرنامهها، معاجم جغرافیایی و نقشهها گردآوری شود که در نهایت، با تلاشهای فراوان مسئولان و همکاران پژوهشی و فنی، در قالب کتابخانهای دیجیتالی تولید و عرضه شده است.
- نویسنده: مهدی ایوبی* این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
مقدّمه
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در سال 1368ش، با عنایت رهبر فرزانه انقلاب، حضرت آیتاللهالعظمی خامنهای (مدّ ظلّه العالی)، با هدف بهکارگیری فنّاوری ارتباطات و اطّلاعات در نشر و اشاعه فرهنگ غنی اسلامی تأسیس گردید و با بهکارگیری کادری مجرب و متخصّص در زمینه علوم اسلامی و دانش رایانه، در عرضه منابع اسلامی دیجیتالی در جهت تبلیغ علوم و معارف حقّه اهلبیت (علیهم السلام) تلاشی مستمرّ دارد. این معارف ارزشمند، توسط محقّقان مرکز با استفاده از دهها ابزار رایانهایِ ثبت، استخراج و آمادهسازی متون، دیجیتالی شده و در قالب نرمافزارهای رومیزی، پایگاه و نرمافزارهای ویژه تلفن همراه عرضه میگردند. علاوه بر آن، مجموعه مرکز تلاشهایی برای توسعه فرآیند آمادهسازی متون (دیجیتالیشدن) و بهکارگیری نوآوریهایی مانند متنکاوی و هوشمندسازی استخراج محتوا میکند که تاکنون به موفقیتهای متعدّدی نیز دست یافته است.
در زمینه پژوهشهای تخصّصی نیز با ورود اطّلاعات و نشانهگذاری هزاران جلد کتاب و تحلیل محتوای شماری از آنها، شامل: اِعرابگذاری، تهیه فهارس فنی و تخصّصی، ریشهیابی کلمات و استانداردسازی فهارس، منابع گرانسنگی را به فرمتهای دیجیتالی تبدیل نموده و با استخراج موضوعات و نمایهها و تهیه فرهنگ موضوعیِ صدها جلد از این منابع در زمینههای: حدیث، قرآن، فقه، اصول، تاریخ، کلام، فلسفه و منطق، توانسته است این اطّلاعات را بهگونهای شایسته فرآوری کرده و برای عرضه رایانهای آماده سازد.
به همین جهت، ضروری است در ابتداء پس از معرّفی محصولات رومیزی و برخط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و برخی از قابلیتهای آنها، اشارهای به تلاشها و نوآوریهایی صورتگرفته در هر محصول شود.
- نویسنده: به کوشش: گروه علمی تاریخ مرکز نور
اشاره
اهتمام به مقوله تاریخ یا دانشِ شناخت وقایع مهم گذشته انسانی و تبیین و بررسی آن، برای تمام اقوامی که به لزوم حفظ و ثبت و نقل تاریخ خود باور دارند، امری بدیهی مینماید. مسلمانان، بهویژه ایرانیان، بهعنوان بخش مهمی از جهان اسلام که تأثیر بسزایی در شکوفایی و رشد فرهنگ و تاریخ و تمدّن اسلام داشتهاند، در توجّه به تاریخ، از انگیزههای بسیاری چون: پیشینه بلند تاریخنگاری، اهتمام قرآن کریم و بزرگان دین به عبرتآموزی از اخبار گذشتگان، ضرورت ثبت سیره و روش زندگی پیامبر خاتم (ص) که از ناحیه قرآن مجید «اسوه حسنه» خوانده شده، بهعنوان انگیزه شروع تاریخنگاری در جهان اسلام و توجّه به آن، برخوردار بودند.
در همین راستا، گروه تاریخ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) با توجّه به اهمّیّت برنامههای کتابخانهای و دانشنامهای، با اولویت منابع و متون اصلی علوم انسانی و اسلامی، تولید دانشنامه «جامع منابع تاریخ» را پیشنهاد داد که مشتمل بر منابع اصلی و پژوهشی تاریخ اسلام و علوم مرتبط به آن است و از جامعیت نسبی نیز بهرهمند میباشد.
این نرمافزار، گستره وسیع عرصه تاریخپژوهی را شامل میشود و فقدان جامعیت را در نرمافزارهایی که تنها بخشی از شاخههای این دانش را پوشش میدهد، رفع مینماید و جز آن، نیاز پژوهشگران گرایشهای مختلف تاریخی و نیز محقّقان علوم بینرشتهای را تأمین میکند. علاوه بر این، پژوهشگران را از مراجعه به نرمافزارهای مختلفِ تولیدشده در زمینه تاریخ که گاه موجب سردرگمی و اتلاف وقت آنان میشود، بینیاز میگرداند. بهعلاوه، این توانایی را به کاربر میبخشد که از دامنه جستوجوی خود و شمول آن، اطمینان حاصل کند.
با توجّه به جایگاه نسخه سوم نرمافزار نورالسیره، تحت عنوان «جامع منابع تاریخ» در پژوهشهای تاریخی، بر آن شدیم که یکی از نوشتارهای ویژهنامه حاضر را به معرّفی محتوای علمی و امکانات پژوهشی این برنامه ارزشمند اختصاص دهیم.
- نویسنده: به کوشش: هیئت تحریریه فصلنامه رهآودنور
فرآوری و عرضه گزارههای تاریخی در بستر علوم انسانی دیجیتال
مقدّمهای بر «تاریخپژوهی هوشمند»
چکیده
تاریخ، بهعنوان یکی از دانشهای مورد توجّه تمام اقوام بشری در حوزه علوم انسانی، همگام با سایر علوم در مواجه با گسترش و نفوذ فنّاوری دیجیتال و ابزارهای وابسته به آن، دچار تغییراتی گاه بنیادین در شیوه نقل، ارائه، پژوهش و تحلیل نسبت به شیوههای مرسوم گذشته شده است؛ چراکه تجزیه و تحلیل حوادث تاریخی، برای دستیابی به «نتایجی کلاننگر» از طریق شیوههای سنّتی، نیازمند صدها ساعت مطالعه و تحقیق در منابع تاریخی است. ازاینرو، بهکارگیری فنّاوریهای نوین عصر کنونی، یعنی ابزارهای دیجیتالی و هوشمند، میتواند کمک بسیار شایانی در این راستا بنماید.
به همین جهت، در این نوشتار بر آنیم که تحوّلاتِ یادشده را با تمرکز بر محصولات رومیزی و برخط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بررسی نماییم؛ با طرح این پرسش که چگونه فرآوری و عرضه گزارههای تاریخی در بستر علوم انسانی دیجیتال میتواند مقدّمهای بر «تاریخپژوهی هوشمند» باشد؟
به نظر میرسد، با مرور تاریخچه دیجیتالیشدن متون تاریخی و شیوههای ارائه آن در تولیدات مرکز نور و چالشها و نوآوریها و فرآوریهایی که در فرایند این مهم در طیّ سالیان متمادی رخ داده، باعث شده مرکز در حال حاضر، دارای حجم انبوهی از اطّلاعات دیجیتالی ارزشمند و غنیشده باشد؛ بهطوریکه زمینه ایجاد تحوّلات شگرف در تجزیهوتحلیلهای دادههای تاریخی فراهم گردد و امکان کشف زوایای پنهان و نویافتهای از وقایع تاریخی با توجّه به قابلیتهای گسترده فضای دیجیتالی برای پژوهشگران در فهم صحیح و دقیق تاریخِ پُراهمیت اسلام به وجود آید که خود، مقدّمهای است برای رسیدن به آرمان «پژوهش هوشمند»؛ پژوهشی که در استخراج، ثبت، غنیسازی، تحلیل و استنباط، از رهگذر «هوش مصنوعی» دستیار و تکیهگاه محقّق است.
بررسی این موضوع، با توجّه به مقوله نوپدید علوم انسانی و اسلامی دیجیتال، ضروری و مهم به نظر میرسد و سابقه چندانی از این حیث ندارد.
- نویسنده: دکتر محمدعلی رحیمی ثابت* این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
چکیده
در فرایند بهرهبرداری از روایات، اساسیترین نیاز، شناخت و فهم قطعات مختلف یک داده حدیثی و تحلیل آن با دیگر احادیث است که از دیرباز، بهصورت دستی انجام میگرفته است. معجمهای لفظی و موضوعی، با پشتوانه پژوهش انسانی، آمادهسازی مطالب را با هدف دسترسی آسان فراهم نمودهاند و آنچه در فرمت تخصّصی بهعنوان یک فرایند خاصّ، مورد توجّه است، بارور نمودن و ارزشدارکردن کلمات و جملاتی است که هیچ یک از آنها، به جز در حروف و ساختار لفظی، تفاوتی با یکدیگر ندارند و رایانه به طور عادی، قابلیت فهم معنای آنها را ندارد. فرمتگذاری تخصّصی و ایجاد شبکه ارتباطی معنایی میان کلمات و به دنبال آن، بانک بزرگدادههای روایی، بهعنوان پشتوانهای غنی برای تغذیه و پردازش داده به شمار رفته و خروجیهای جدیدی را در راستای زمینهسازی برای تولید علم و توسعه حدیثپژوهی و فراهمسازی بستری جامع برای مطالعه، تحقیق و دانشافزایی مخاطبان ارائه خواهد داد.
- نویسنده: مرتضی اسدی* این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نگاهی به تولیدات و پژوهشهای رجالی نور
گفتوگو با حجت الاسلام و المسلمین سید محمد شجاعالدینی، پژوهشگر گروه حدیث و رجال مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
اشاره
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) تاکنون محصولات مفید و ارزندهای در حوزه حدیث و رجال تولید کرده است که مسیر تحقیقات رجالی پژوهشگران این حوزه از دانش را هموار نموده است. از آنجا که نسخه سوم نرمافزار درایة النور در آستانه عرضه قرار دارد، بر آن شدیم که با یکی از پژوهشگران برجسته گروه رجال مرکز نور گفتوگو کنیم و قابلیتها و ویژگیهای این محصول تخصّصی را واکاوی نماییم. امید است که مورد استفاده علاقهمندان قرار گیرد.
- نویسنده: به کوشش: حمید کرمی
اشاره
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، در حوزه متنکاوی فعّالیّتها و دستاوردهای متعدّد و ارزندهای داشته است. متنکاوی در سه مرحله: آمادهسازی، پردازش و تحلیل متون، در روند تولید محصولات نور جلوه دارد. در این میان، پردازش متون عربی، به سبب دشواریها و پیچیدگیهای خاصّی که این زبان برخوردار است، همواره با چالشهای جدّی مواجه است. ازاینرو، تحلیلگرهای صرفی در دنیا، با مشکلات و کاستیهایی جدّی روبهرو بودهاند. این امر، مرکز نور را بر آن داشت تا از سال 1389 اقدام به تولید یک تحلیلگر صرفی بومی نماید.
در این راستا، هشتمین نشست از سلسله نشستهای علمی علوم اسلامی و انسانی دیجیتال با موضوع «پردازش هوشمند زبان عربی (جلسه اوّل) با محوریت تحلیلگر صرفی نور»، در 19 خرداد 1401ش در سالن اجتماعات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) برگزار گردید. دکتر حبیب سریانی (پژوهشگر گروه علمی قرآن و لغت نور) و حجّتالاسلام سید محمد دانش (توسعهدهنده متنکاوی نور) به عنوان کارشناس، و جناب دکتر محمود شکراللهی (عضو هیأت علمی دانشگاه تبریز) و حجّت الاسلام و المسلمین محمدرضا مدرسی (پژوهشگر حوزه علمیه) به عنوان ناقد در این نشست علمی حضور داشتند. در ذیل، خلاصهای از این نشست علمی، به همراه دستهبندی و تیترگذاری جدید، از نظر خوانندگان عزیز میگذرد. گزارش تفصیلی این نشست، در وبگاه نورسافت انعکاس یافته است.
- نویسنده: به کوشش: هیأت تحریریه فصلنامه رهآورد نور
اشاره
با شکوفایی و رشد اینترنت اشیا، شهر هوشمند به یک پارادایم نوظهور تبدیل شده است که شامل: سنجش همه جا حاضر، زیرساختارهای شبکهای ناهمگن و سیستمهای کنترل و پردازش اطلاعات هوشمند است. یک شهر هوشمند، میتواند دنیای فیزیکی را در زمان واقعی نظارت کند و سرویسهای هوشمندی برای ساکنان محلی و مسافران ارائه نماید؛ خدماتی چون: حمل و نقل، بهداشت و درمان، محیط، سرگرمی و انرژی. بااینحال، نگرانیهایی در مورد امنیت و حفظ حریم خصوصی بهوجود میآیند؛ زیرا برنامههای کاربردی شهر هوشمند، نه تنها طیف گستردهای از اطلاعات حساس به حریم خصوصی را برای مردم و محافل اجتماعی جمع وری میکنند، بلکه امکانات شهر را کنترل مینمایند و زندگی مردم را تحت تأثیر قرار میدهند. در این مقاله، به بررسی امنیت و حریم خصوصی در برنامههای کاربردی شهرستان هوشمند میپردازیم.
به طور خاص در ابتداء، برنامههای کاربردی امیدوارکننده شهر هوشمند و معماری آن را معرفی میکنیم. سپس، چالشهای حفظ حریم خصوصی و امنیت را در این برنامههای کاربردی مورد بحث قرار میدهیم. برخی از تلاشهای تحقیقاتی انجام شدهاند تا به این چالشهای حریم خصوصی و امنیت برای مراقبتهای بهداشتی هوشمند، حمل و نقل، انرژی هوشمند بپردازند. در نهایت، به برخی از مسائل باز برای تحقیقات آینده نیز اشاره خواهیم کرد.
- نویسنده: سید فرزین موسویتبار کانی این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید ؛ فرزاد حسین زاده؛ آذر قناتی؛ فریده ده حقی
آشنایی با دانشنامه برخط ویکیفقه
گفتوگو با حجتالاسلام والمسلمین محمد ظریفی مدیر پایگاه اینترنتی ویکیفقه wikifeqh.ir
اشاره
امروزه دانشنامههای مختلفی در حوزه علوم اسلامی فعالیت میکنند که برخی از آنها، به صورت تخصصی در یکی از حوزههای علوم اسلامی، مانند امامت و حج ارائه شدهاند؛ اما گستره ویکیفقه، همه علوم اسلامی است و تمام حوزههای اسلامی و حتی علوم مرتبط با علوم اسلامی را شامل میشود.
این دانشنامه، ذیل مؤسسه صدای بهار فعالیت خود را از سال 1388 آغاز کرده است. در ادامه، گزارشی از روند شکلگیری و فعالیت دانشنامه ویکی فقه و برخی از فعالیتهای دیگر مرتبط با آن، در گفتوگو با مدیر محترم این پایگاه، جناب حجتالاسلام محمد ظریفی، از نظر میگذرد.
- نویسنده: تهیه و تنظیم: حمید کرمی
اشاره
نرمافزار «پاکنویس» که در معاونت تهران مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) توسعه داده شده، ابزاری است که خطاهای متون فارسی را بهصورت خودکار پیدا کرده و پیشنهادهایی برای اصلاح آنها ارائه میکند. این نرمافزار که در حال حاضر، در قالب افزونه وُرد عرضه گردیده است، به کاربران خود کمک میکند که با سرعت و دقت مناسب، متنِ مورد نظر خویش را ویراستاری کنند. در مقاله پیشِ رو، به معرفی نرمافزار پاکنویس و امکانات آن خواهیم پرداخت.
- نویسنده: گروه توسعه نرمافزار پاکنویس این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید