ره آورد نور

امنیت اطّلاعات با گسترش روند دیجیتال شدن کاسته شده و هر روز حجم بیشتری از اطّلاعات کاربران فاش می‌شود. این روند، در سال‌های اخیر نگران‌کننده‌تر شده است. طبق خبر گروه دانش و فنّاوری خبرگزاری مهر، چند هفته پیش، تیتر این خبر همه را شگفت‌زده کرد: «اطلاعات ۵۰ میلیون کاربر فیسبوک افشا شد.» هر چند این نخستین‌باری نیست که اطّلاعات خصوصی افراد فاش می شود، امّا حجم آن، نگران‌کننده است. پیش از این نیز اخبار مربوط به فاش‌شدن اطّلاعات کاربران خبرساز شده بود؛ به عنوان مثال، در اوایل سال جاری رسوایی کمبریج آنالایتیکا در صدر اخبار قرار گرفت. این شرکت به وسیله اطّلاعات کاربران فیسبوک، استراتژی تبلیغاتی دونالد ترامپ را طراحی کرده بود.

به هر حال، همزمان با پیشرفت فنّاوری و دیجیتالیزه شدن سیستم‌های ذخیره اطّلاعات و گسترش استفاده از اینترنت در گجت‌های مختلف، هر روز اخبار بیشتری درباره فاش شدن اطلاعات محرمانه کاربران منتشر می‌شود. افشاء اطّلاعات کاربران، در سال های اخیر وارد مرحله جدیدی شده است و دلایل مختلفی دارد.

نظارت دولت امریکا بر شبکه های اجتماعی

بر اساس تحقیقات علمی، مدارک رسمی دولتی و پرونده های خصوصی که سایت مادربورد مورد بررسی قرار داده، دولت ایالات متحده در حال سرعت بخشیدن به اقدامات خود برای نظارت بر شبکه های اجتماعی به منظور پیشگیری از تظاهرات بزرگ ضدّ دولتی در امریکاست. پست‌های شهروندان امریکایی مخالف دونالد ترامپ در شبکه های اجتماعی، موضوع اصلی تحقیقی بوده که ارتش امریکا بودجه آن را تأمین کرده است. این تحقیق که با هزینه نیروی زمینی امریکا انجام شده و یک پژوهشگر شاغل در آکادمی نظامی وست پوینت نیز از نویسندگان آن است، بخشی از اقدام وسیع‌تر دولت ترامپ برای تشدید نقش ارتش امریکا و نفوذ آن بر اطلاعات داخلی است.

بازتاب دامنه گسترده این اقدام را می‌توان در شمار مجوزهایی دید که برای دولت در سال جاری برای نظارت بر شبکه‌های اجتماعی اعطاء کرده و به یک برنامه جاسوسی مرتبط هستند که دولت ترامپ سال گذشته از طریق یک شرکت خصوصی آن را عملیاتی کرده است. کارشناسانی که مادربورد با آنها مصاحبه کرده، می گویند که تحقیق پنتاگون پیرامون این فنّاوری جدید، ممکن است در متمّم‌هایی که آوریل گذشته به دکترین دفاعی داخلی ستاد مشترک ارتش افزوده شد، نقش داشته باشد؛ دکترینی که نقش پنتاگون را به تأمین اطّلاعات برای «وضعیت‌های اضطراری» داخلی، از جمله یک «شورش» تسری می دهد.

اشاره

رشد و توسعه فنّاوری‌های اطّلاعاتی و ارتباطی، سبب شکل‌گیری پدیده‌ای به نام «فضای سایبری» شده است. فضای سایبری، به معنای هرگونه محیط الکترونیکی است که ارتباطات و انتقال اطّلاعات در آن روی می‌دهد. امروزه فضای سایبری، صرف‌نظر از مزایای زیادی که برای کاربران در امر بازیابی اطّلاعات دارد، از جمله: سرعت، سهولت و دقت، آسیب های بسیاری را نیز مانند: کم‌رنگ‌شدن ارزش‌های مترقّی، جعل هویت و کلاهبرداری، رواج سطحی‌نگری فکری، مزاحمت‌ها و جرایم سایبری، برای کاربران به همراه داشته و لزوم بررسی اخلاق به مفهوم بایدها و نبایدها و پایبندی به آن در فضای سایبری جهت فعّالیّت در این فضا با آرامش و به دور از آسیب های متعدّد را ضروری ساخته است. اخلاق اطّلاعات اسلامی، به معنای تولید، ذخیره، اشاعه و بازیابی اطّلاعات با توجّه به آموزه های اسلام و قرآن و با رویکرد اسلامی است.

اصول اخلاقی خواجه نصیرالدّین طوسی، به عنوان شاخص‌ترین فیلسوف فضیلت‌گرای ایرانی در توسعه رویکردهای فضیلت‌گرا به اخلاق فضای سایبر که به جای هدایت کردار به هدایت فضایل روحی انسان تأکید می‌کند، می‌تواند نگاه تازه‌ای برای تدوین خطمشی‌های اخلاقی در فضای سایبر باشد. اصول اخلاقی مورد توجّه خواجه نصیرالدین طوسی، مانند: صداقت، حسادت، عدالت، عفّت، صبر و شفقّت، قابل تطبیق با فضای سایبری بوده و می‌توان با استناد به آن موارد، الزاماتی را برای فضای سایبری مدّ نظر قرار داد.

پژوهش حاضر، به روش مروری ـ کتابخانه ای، درصدد تطبیق این اصول با فضای سایبری است. بر اساس بررسیِ انجام‌شده، مشخّص گردید که اخلاق، نه تنها در محیط فیزیکی و واقعی، بلکه در فضای سایبری و مجازی نیز به جهت آثار و پیامدهای زیانبار آن، باید مورد توجّه قرار گیرد. در همین راستا، بایسته است که تلاش های بیشتری، چه در جامعه حقیقی و چه در جامعه سایبری و مجازی، به منظور نهادینه‌کردن اصول اسلامی در حیطه تولید، نشر و استفاده از اطّلاعات صورت گیرد.

اشاره

با در نظر گرفتن تاریخ صنعت چاپ پانصدساله در اروپا و دویست‌ساله در ایران، شاید به جرئت بتوان گفت که حدود 70 درصد از آثار علمی تولیدشده از سوی فرهیختگان مسلمان، در فرمتِ نسخه خطی می‌باشد و بر این پایه، یک مرکز علمی و دانشگاهی، یا یک استاد، پژوهشگر و دانشجویی که در اثر غفلت یا صرفاً به جهت عدم آشنایی با منابع متون کهن یا عدم توانایی در استفاده از این منابع سرشار پژوهش‌های تاریخی (= منابع دست‌اوّل)، در فرایند پژوهشی خود، به حوزه تراثیات، ورودی پیدا نمی‌کند و صرفاً به منابع دست دوم (= اطلاعات جویده‌شده)، یعنی کتب چاپی، مقالات و پایان‌نامه‌ها مراجعه می‌کند، در واقع امر، این پژوهشگر در حالت کمینه آن، به جهت غفلت از این سرچشمه‌های سرشار، در حدود 70درصد حوزه مطالعاتی و تحقیقی خویش را از دست داده است! پایگاه نسخ خطی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، به نشانی noormms.ir ، گامی است بزرگ در جهت سهولت دسترسی اهل تحقیق به این گنجینه بزرگ اسلامی است و به زودی راه‌اندازی خواهد شد.

آنچه در ادامه از نظر خوانندگان عزیز می گذرد، گفت و گویی است که با مدیر محترم وبگاه نسخ خطی نور انجام شده است. امید است مورد استفاده علاقه‌مندان قرار گیرد.

چکیده

در این نوشتار، فعّالیت های گروه علوم عقلی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، اعم از چگونگی تحلیل محتوا در معاجم موضوعی فلسفی و درختواره‌های کلام اسلامی و نیز کتابخانه‌های حکمت اسلامی، کلام اسلامی و عرفان، همراه با معرّفی نرم‌افزارهای تولیدشده و نرم افزارهای در حال تولید، معرّفی می‌گردد.

سخن نخست

در بیست‌ودوم آذرماه سال جاری، نشستی علمی با همکاری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور) و انجمن علمی حدیث حوزه علمیه قم، در سالن اجتماعات نور برگزار گردید. در این نشست، محتوای علمی و قابلیت‌های فنّی نرم‌افزار درایة‌‍‌النور از سوی ناقدان و ارائه‌کنندگان، به نقد و بررسی گذاشته شد که در این گزارش، خلاصه‌ای از آن ارائه می‌گردد.

چکیده

صرف‌نظر از ملاک‌های مقبولیت حدیث نزد هر یک از فریقین، انتساب روایات به پیامبر اکرم(ص) و ائمه معصومین(ع) و نیز در نزد اهل‌سنّت، مرویات صحابه و تابعان، ضروری می‌نماید. این مکتوبات پُرارزش، با تمامی مشترکات و تفاوت‌های ساختاری و محتوایی، باید در کنار یکدیگر و در بستری واحد قرار گیرند تا پژوهشگران حدیثی بتوانند مطالعات گسترده تحقیقی و تطبیقی خویش را به‌راحتی انجام دهند. این نوشتار، به بررسی ضرورت‌ها، فایده‌ها و راهکارهای گردآوری احادیث فریقین در بستر دیجیتال و نیز پاسخگویی به شبهات و دیدگاه‌های مخالف پرداخته است.

چکیده

متن ویرایش‌شده، علاوه بر زیبایی ظاهری، به ‌سرعتِ درک مطلب خواهد افزود و در محتوای رقومی، انتقال انواع اطّلاعات میان فرازهای مختلف را آسان‌تر نموده، مانع فعّالیّت‌‌های موازی در متون مشابه خواهد شد. حرکت به سوی ویرایشگری هوشمند و دقیق متون با استفاده از قواعد و یادگیری ماشین، هدف ارزشمندی است که از جمله می‌توان سخن پیشوایان دین(ع) را به عنوان ابتداء این مسیر برگزید.

ویرایش صحیح روایات، نقش اثرگذار خود را در پژوهش‌های حدیث‌محوری چون: «احادیث متّحد»، «روایات مشابه»، «ترجمه و شرح روایات»، «پژوهش‌های موضوعی» و «فرازهای کاربردی» نشان خواهد داد و راهی را برای فعّالیّت در دیگر متون اسلامی خواهد گشود.

مقدمه

اِعراب‌گذارى اخبار و روایات، مبتنی بر اطّلاعاتى جامع و کامل از رجال، فقه الحدیث، اشتقاق، صرف، نحو، فنون بلاغت و سایر علوم حدیثى است و اِعراب کلمات، حامل اطّلاعات بسیار پُربهائى در زمینه‏‌هاى یادشده است. پُرواضح است آن‌گاه که در سند و متن حدیث، دقت لازم شود و اِعراب صحیح روی واژگان قرار گیرد و در موارد مشکل و مشتبه، اِعراب اَصحّ انتخاب گردد، متن از لحاظ اطلاعات، بالنده و بارور خواهد شد.

اگر ناقلان حدیث در هر طبقه بر ضبط صحیح نام‌هاى رجال و متون دریافتی از ائمه هدى (علیهم السلام)، تحفّظ می‌نمودند و آن را نه فقط در أمالى، بلکه در کتابت‌ها، مورد نظر قرار می دادند، گنجینه پُربهائى که امروز براى بازساخت آن، احتیاج به ساعت‌ها تحقیق و مطالعه می باشد، از دست نمى‌رفت. بى‌شک، اقدام و امر امیرمؤمنان (علیه السلام) را برای ضبط و اِعراب‌گذارى ثقل اکبر که موجب تحفّظ قرآن گردید، باید از وجوه اعجاز و دلایل جاودانگى قرآن دانست.

در این راستا، به منظور بازساخت و احیاء انبوه اطلاعات در زمینه‏ هاى فقه الروایه و حدیث‌شناسى، «مرکز تحقیقات کامپیوترى علوم اسلامى» اقدام به اِعراب‌گذارى متون روایى کرده است. این اقدام خجسته، علاوه بر فایده‏ هاى علمى و تحقیقى، باعث جلوه‏‌گرى متون نورانى ائمه دین(ع) به صورت زیبا و دل‏‌انگیز نیز می‌شود. ناگفته نماند بسیارى از تحقیقات و زمینه‏‌هاى استفاده از رایانه نیز با وجود اِعراب، کامل می‌گردد و این دلیلى دیگر براى اهمّیّت این هدف متعالى بوده است.

چکیده

در عصر کنونی، اطّلاعات، به نماد عصری مبدل گردیده که ما در آن زندگی می کنیم. امروزه بارها سخن از انفجار اطّلاعاتی، انقلاب، تکنولوژی اطّلاعاتی و حتّی جامعه اطّلاعاتی به میان می‌آید. اصطلاح جامعه اطّلاعاتی، بازگوکننده توسعه تکنولوژی‌های نوین اطّلاعاتی و تجدید سازمان جامعه، پیرامون جریان اطّلاعات است. امروزه اطّلاعات در تمام صوَر خود به کمک شبکه‌های انفورماتیک، با سرعتی بیش از پیش در دسترس است. این روند با توجّه به کاربرد روزافزون بزرگراه های اطّلاعاتی، در حال سرعت گرفتن بوده و اطّلاعات به عنوان یک کالای قیمتی، در عرصه تمدّن کنونی جهان ظاهر می‌شود. استقرار این جامعه، سبب ایجاد صنایع، مشاغل و محصولات تازه می‌گردد؛ واقعیتی که زمینه‌های اقتصادی جامعه را با مظاهر جدیدی مواجه می‌کند.

زیرساخت‌های جامعه اطّلاعاتی را می‌توانیم درسه دسته زیر قرار دهیم:

• الف. زیرساختهای ارتباطات از راه دور؛
• ب. زیرساختهای مرتبط با دانش‌ها؛
• ج. زیرساختهای تکنولوژیک مرتبط‌کننده اطّلاعات.

در واقع، جامعه اطّلاعاتی قبل از هر چیز، مولود پیوندهای سخت‌افزاری و نرم‌افزاری متعدّدی است که ریشه در ساختار فنّی اجتماعی آن دارد. در اینجا می‌توان به مواردی از آنها اشاره کرد: دیجیتال، پیدایش زبان‌های نوین کامپیوتری همچون Gmail، توسعه تمامی اجزاء شبکه‌های مخابراتی مثل: کابل نوری، ماهواره و تلفی‌ها، و بالاخره پیوند همگی آنها در ساختاری به نام اینترنت که شبکه را عملاً از دیوارهای قبلی (سازمانی، محلّی و ملّی) رها می‌سازد. جامعه اطّلاعاتی، در بر دارنده صوَر نوین ارتباطی در پرتو ابزارهای خاصّی مثل اینترنت می‌باشد که می‌توان به دوستیابی، کنفرانس، مناظره الکترونیک و... اشاره کرد. این پدیده، سبب ایجاد انواعی از اجتماعات مجازی در فضای الکترونیک گشته است. به این اعتبار، می‌توان گفت فضاهایی با عناصر جدید و بدون مرزهای جغرافیایی و سیاسی، روابط اجتماعی را تحت تأثیر قرار می‌دهند. یافته‌های این مقاله همانگونه که در ادامه خواهیم دید، حاکی از این موضوع است که ظهور جامعه اطلاعاتی، مقارن با چند پدیده می‌باشد؛ مواردی همچون: الف. جهانی شدن اقتصاد؛ ب. ظهور اقتصاد مبتنی بر دانایی؛ ج. توسعه و کاربرد عمیق شبکه‌های ارتباطی و پیام‌های دیجیتال.