ره آورد نور

اشاره

فضای مجازی، قلمروی وسیع، بدیع و بکر است که برای ساکنان خود امکانات، آزادی‌ها، فرصت‌ها، دلهره‌ها و محدوده‌های نوینی را به همراه دارد. فضای مجازی، برای اوّلین‌بار توسط ویلیام گیمبسون کانادایی در رمانهای علمی ـ تخیلی به سال 1982م مورد استفاده قرار گرفت. در هر صورت، هدف از این مقاله، تبیین فرآیند تعلیم و تربیت در فضای مجازی است؛ فرآیندی که می تواند برای مواجه‌شدن با چالش تقاضای اجتماعی برای افزایش فرصتهای یادگیری بدون استفاده از منابع مالی مؤسّسات عالی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و تعریفی جامع از فضای مجازی و تأثیر آن در فرآیند تعلیم و تربیت ارائه دهد و سپس، به ابعاد تربیتی فضای مجازی در تعلیم و تربیت و مزایا و چالشهای این رویداد در تعلیم و تربیت اسلامی بپردازد و در نهایت نیز راهکارهایی برای افزایش بهره‌گیری آموزشی و همچنین مقابله با آثار مخرّب آن بر روی جوانان (دانش‌آموزان) ارائه کند.

فضای مجازی علاوه بر آنکه آثار مثبت فراوانی بر فرآیند آموزش هر کشور دارد، پیامدهای زیان باری نیز می تواند در این عرصه بر پیکره نظام آموزشی داشته باشد؛ از جمله اینکه بر تعلیم و تربیت اسلامی آثار منفی می تواند بگذارد. در راهکارهایی که ارائه شده، بیشتر به نقش پدر و مادر (خانواده) و مدرسه در این راستا تأکید شده است. امید است با بکارگیری بهتر از این فنّاوری بتوانیم در امر آموزش و پرورش که زیر بنای همه سازمانهای یک کشور است، به سوی دانش و تولید بیشتر حرکت کنیم.

اشاره

عفاف داشتن و محجوب بودن، از فضایل اخلاقی بشر دانسته شده است که به مثابه امری درونی برای هر انسان، فارغ از دین و مذهبی که دارد، مطلوب شمرده می‌شود. تأکید ادیان آسمانی، به‌ویژه دین مبین اسلام بر رعایت عفاف و حجاب نیز بر مبتنی بودن آنها بر فطرت دلالت می‌کند؛ هر چند این فضیلت اخلاقی و امر فطری، در ادوار گوناگون و جوامع مختلف به دلایل و عللی، گاه مغفول مانده یا در تزاحم با دیگر امور فطری قرار داده شده است. انسان در جوامع گوناگون، نیازمند رعایت عفاف و حجاب است و امروزه با نفوذ اینترنت و ابزارهای گوناگون فضای مجازی در میان مردم، تشکیل جوامع مجازی و نیز بحث عفت و حجاب در آن ضرورت یافته است. در این مقاله، به بررسی فعّالیّت‌های انجام شده در موضوع عفاف و حجاب و نیز عفاف و حجاب کابران در فضای مجازی پرداخته خواهد شد.

اشاره

امروزه، با وجود دنیای ارتباطات در فضای مجازی، شاهد رشد قارچ گونه شبکه های اجتماعی متنوّع و با قابلیت های مختلف هستیم. جوانان ایرانی نیز تا کنون تلاش های قابل توجّهی انجام داده اند و پیام رسان های متنوّعی را تولید کرده اند که بیشتر آنها با استقبال کمی رو به رو شدند و در این میان، گروهی از متخصّصان ایرانی اقدام به ساخت پیام رسانی هایی صد در صد وطنی نموده اند. این پیام رسان ها برای کاربران ایرانی امنیّت و سرعت بیشتری فراهم کرده است. بر اساس آماری که روی اپلیکیشن کافه بازار درج شده، اکنون پیام رسان های بومی توانسته اند روی دستگاه هفت میلیون و 500 هزار ایرانی نصب شوند. فروشگاه گوگل (Google play) نیز نشان می دهد که 2 میلیون و 250 هزار پیام رسان بومی، از این منبع دانلود شده اند. بر مبنای مجموع این ارقام، پیام رسان های ایرانی تا به حال توانسته اند حدود 9 میلیون 750 هزار کاربر را به سوی خود بکشانند. در مطلب پیش رو، برخی امکانات و مزیّت های این پیام رسان ها ارائه می شود.

جایگاه و نقش رسانه

اندیشمندان برای هر دوره ای، نام یا نام هایی انتخاب کرده اند. از «عصر سنگ»، «دوران کشاورزی»، «دوره صنعتی»، «عصر اتم» تا امروز که از آن با عنوان «عصر ارتباطات»، «عصر سرعت و تبادل اطّلاعات»، «عصر دیجیتال» و «عصر رسانه ها» یاد می شود.

در فرهنگ ما، انسان، فرزند زمان خویش است؛ هر چند ضرورت دارد به افق آینده نیز نظر داشته باشد. همین مسئله، ضرورت آگاهی از مفهوم رسانه را آشکار می سازد. امروزه، رسانه ها می تازند، جنگ می آفرینند، مدیریت می کنند و خود پایان دهنده امورند. رسانه ها به کار مهندسی افکار می پردازند، قلب ها و ذهن های مردم را به دست گرفته، مدیریت می کنند. از این رو، صاحب نظران بر این باورند که رسانه های دیداری و شنیداری، در شکل گیری افکار عمومی در سراسر تاریخ بشریت، نقش تعیین کننده داشته و دارند. رسانه می تواند نقش هدایتگر یا گمراه کننده را در جامعه ایفا کند.

از سوی دیگر، انسان امروز ناچار به استفاده از رسانه هاست. او اطّلاعات را از رادیو و تلویزیون و اینترنت می گیرد، به وسیله شبکه های اجتماعی با مردم جهان ارتباط برقرار می کند و اوقات فراغتش را در سینما به عنوان «نقطه تلاقی همه هنرها و شبکه های اجتماعی» پُر می کند.

اشاره

فضای مجازی (اینترنت)، نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی است و با توجّه به اینکه عمر چندانی ندارد، توانسته است به خوبی در زندگی مردم جا باز کند. یکی از راه های مهمّ تربیت دینی و اسلامی فرزندان، انعکاس مطالب دینی در مطبوعات و رسانه هاست. تربیت دینی، فرایندی دو سویه میان مربّی و دانش آموز است که ضمن آن، مربّی با بهره گیری از مجموعه عقاید، قوانین و مقرّرات دینی تلاش می کند شرایطی را فراهم آورد که دانش آموز آزادانه در جهت رشد و شکوفایی استعدادهای خود گام برداشته، به سوی هدف های مطلوب هدایت شود. آنچه در خانواده در راستای تربیت دینی از اهمّیّت بسیاری برخوردار است، توجّه به ارزش ها، به ویژه ارزش های دینی، خانوادگی، اجتماعی و همچنین آداب و اخلاق زندگی است.

هدف از انجام این پژوهش، بررسی آسیب ها و ارائه راهکارهای اخلاقی در باره آثار فضای مجازی در تربیت دینی و اسلامی فرزندان است که در آن، آثار و پیامدهای منفی اینترنت را در خصوص آداب و اخلاق زندگی خانوادگی مورد بررسی قرار گرفته و راهکارهایی را جهت مقابله با آسیب های اخلاقی فضای مجازی در تربیت دینی ارائه می نماید. اطّلاعات این پژوهش، با روش توصیفی ـ تحلیلی و جست‌و‌جو در پایگاه ها و منابع اطّلاعات علمی اینترنتی گردآوری شده است.

نتایج پژوهش نشان می دهد که گسترش فضاهای مجازی اینترنتی مانند انواع دیگر تحوّلات و پیشرفت ها، پیامدها و آثار مثبت و منفی گوناگونی را در زمینه آداب و اخلاق زندگی خانوادگی کاربران این گونه فضاها ایجاد کرده است. از جمله پیامدهای مثبت فضای سایبری، آسان سازی و سرعت بخشی ارتباطات و تبادل اطّلاعات است. همچنین، از جمله آسیب های اخلاقی فضای سایبری در تربیت دینی فرزندان می توان به مواردی همچون: تعارض ارزش ها، بازداری زدایی، اعتیاد به اینترنت، بحران هویت و اختلال در شکل گیری شخصیت، شکاف نسل ها، انحراف های اخلاقی و جنسی، افسردگی و انزوای فردی و اجتماعی، به خطر افتادن حریم خصوصی افراد، از هم پاشیدگی بنیان خانواده، کاهش نقش خانواده به عنوان مرجع، کاهش ارتباط والدین با فرزندان و از بین رفتن حریم روابط اخلاقی بین فرزندان و والدین اشاره کرد.

اشاره

محتوا، پادشاه فضای مجازی شناخته می شود؛ به گونه ای که هدف از طرّاحی و ساخت پایگاه ها و برنامه ها در این فضا، رساندن کاربران به محتوایی است که در آن قرار داده شده و کاربران نیز به منظور دستیابی به محتوا در اقسام گوناگون آن، پای در فضای مجازی می گذارند و هر کاربری که به محتوای دلخواهش برسد، کامیاب شده و هر توسعه دهنده ای که بتواند کاربران هدفش را به محتوای مطلوب رهنمون کند، ظفر یافته است. به همین جهت، می توان إذعان داشت که حکمران در این عرصه، محتواست. با وجود اهمّیّت کیفیّت محتوا، بسیاری از برنامه نویسان و توسعه دهندگان در این عرصه، بیشتر همّت خویش را معطوف معماری جذّاب و زیباسازی صفحات و رابط کاربری برنامه ها یا پایگاه های خود می کنند؛ در حالی که آنچه سبب جذب کاربران است، در واقع، محتوای با کیفیت است.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور)، از مراکز پیشتار در عرصه خدمت رسانی و ارائه امکانات لازم در حوزه پژوهش فنّاورانه است؛ از جمله این خدمات، بانک های اطّلاعات حوزوی و طرح ویژه همراهان نور است که به همّت اداره کل عرضه معاونت بازرگانی و خدمات فرهنگی مرکز نور سامان یافته است. در ذیل، به معرفی این دو خدمت که نقش تعیین کننده در جهت بهبودی و توسعه امر تحقیق دارد، می پردازیم.

اشاره

مدرنیته ای که ارمغان نگاه مادّی صرف به انسان و جهان است، بشر امروز، به ویژه غربیان را با بحران های روانی گوناگون مواجه کرده است. نگاه نقدی دانشمندان غربی به فنّاوری زدگی و ماشینی شدن زندگی، و نیز ایجاد کلینیک های معنادرمانی برای رفع معضلات ناشی از زندگی مادّی انگارانه صرف در میان غربیان، روی آوردن مردم به ادیان شرق مانند ذن و بودیسم، راه‌اندازی مکاتب عرفانی و معنویّت های ساختگی، همگی از نشانه های بحرانی است که دامن گیر انسان غربی است. در چنین وضعیّتی، معرّفی اسلام به مثابه دین آسمانی که برای سعادت انسان برنامه ای مدوّن دارد، پذیرش بیشتری خواهد داشت. فضای مجازی با توجّه به سرعت انتقال اطّلاعات، و محدود نبودن به مکان و زمان و قابلیّت‏های گوناگون دیگر، ابزاری مناسب در معرّفی اسلام خواهد بود. در این مقاله، نقش فضای مجازی در معرّفی اسلام به جوامع غرب بررسی خواهد شد.

به گزارش پایگاه مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نورسافت)، به همّت این مرکز، نرم افزار مربوط به آثار تولید شده در همایش بین المللی نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی تولید و عرضه گردید.

بر اساس این گزارش، این نرم افزار که با همکاری دبیرخانه کنگره بین المللی نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی تولید شده، ارائه دهنده متن کتاب های منتشر شده توسط این همایش بین المللی، به زبان فارسی، عربی، انگلیسی و اردو در محور شیعه و علوم اسلامی می‌باشد.

تفسیر و علوم قرآنی، عقاید و کلام، اصحاب، اهل بیت(علیهم السلام)، علوم حدیث، اخلاق، منطق و فلسفه، فرهنگ و تمدن، اصول فقه، فقه اسلامی، فقه مقارن، اخلاق، تاریخ، طبّ و پزشکی، جغرافیا، نجوم، علوم ادبی، علماء اسلامی، بانوان دانشمند شیعی، علوم مدیریت و اقتصاد و سیاست، از جمله موضوعات ارائه شده در نرم افزار کنگره بین المللی نقش شیعه در پیدایش و گسترش علوم اسلامی است که در هر موضوع، مقالات ارزنده ای ارائه شده است.

اشاره

فضای مجازی، پدیده ‎ای مهم و تأثیرگذار در عصر جدید است که در کنار تهدیدهایی که دارد، فرصت های مناسبی را برای رشد و پیشرفت انسان در ابعاد مختلف زندگی‏‌اش فراهم کرده است. یکی از این فرصت ها، زمینه‎های مرتبط با فعالیت های اقتصادی است. در این مقاله، ضمن اشاره به حیثیت های مختلف فضای مجازی از حیث سخت افزار، نرم افزار، محتوا و ویژگی های فراهم آمده در آن، نقش و جایگاه هر یک از این حیثیت ها در ارتباط با تولید ملّی و حمایت از کالای ایرانی مورد بررسی قرار گرفته و در پایان، راهکارهایی برای تحقق موضوع حمایت از کالای ایرانی و تولید ملی ارائه شده است.

» فضای مجازی در ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟

◊ بنده معتقد هستم که فضای مجازی در ایران، بیمارگونه متولد شده است و الآن هم بیمار زندگی می کند و این بیماری را به کسی که با او سر و کار دارد، سرایت می دهد. این، وضعیت موجود فضای مجازی در ایران است. چه از جهت تعریف فضای مجازی، چه از جهت نگاه به این فضا و آسیب ها و راهکارهای آن، چه از جهت مسائل موضوعات دینی مورد ابتلاء جامعه، چه از جهت تکلیف افراد حزب الهی در این فضا و نیز چه از جهت شیوه مقابله ما با آسیب های این فضا، فضای مجازی، یک فضای غبارآلود و ناشناخته و بیمار است.

» تعریف شما از فضای مجازی چیست؟

«بسم الله الرحمن الرحیم. الحمد لله و الصلاة و السلام علی رسول الله نبینا محمّد(ص) و علی آله آل الله و اللعن علی اعدائهم اعداء الله الی یوم لقائنا لله و مولانا ابی الحسن علی بن موسی الرضا(ع): «و ان الناس لو عرفوا محاسن کلامنا لتبعونا.»

مجلس حاضر، بسیار فاخر است و در حقیقت، مجلسِ نخبگان حوزه علمیه است. تولیت معظم آستان مقدس حضرت معصومه(س)، تولیت گرامی و بزرگ مسجد جمکران هم زینت‌بخش این مجلس‌اند. خصوصیّت محفل علمائی، این است که همه اهل فضل‌اند و اطاله سخن در آن، خلاف بلاغت است. یک بار حضرت آیت الله العظمی مکارم به من می‌گفت: خطیب واقعی، آقای فلسفی است؛ چون می‌فهمد که در هر مجلسی، چه مقدار صحبت کند؛ برای مثال، مجلس فاتحه باید کوتاه صحبت کرد و جای صحبت یک ساعته نیست؛ به همین جهت، آقای فلسفی در چنین مراسمی، حدود بیست دقیقه صحبت می‌کرد و سخنانش را طول نمی داد.

با توجه به نکاتی که عرض کردم، در این مجلس فاخر، با اجازه اعاظم و حاضران، سیری در دوره‌های پژوهش در تاریخ تشیع دارم و هدفم این است که ارزش کار شما عزیزان در این مرکز طیّ سی سال، یعنی تقریباً از سال 1368 تاکنون که به ثمر رسیده، آشکار شود و تأکید کنم که کار بسیار باعظمت و بزرگی انجام شده است.

از جمله مسائلی که امروزه در جامعه ما بسیار مورد بحث و نظر است، موضوع استفاده از تلگرام است. تلگرام، یک پیام رسان خارجی است که از آن سوی مرزهای کشور، هدایت و سامان دهی می شود. بدیهی است، کنترل و نظارت کامل بر آن نیز از حیطه اختیار ما خارج است و در عمل، مشکلات خُرد و کلان بسیاری را برای کشور ایران پدید آورده و به همین جهت، مسئولان و دلسوزان نظام جمهوری اسلامی، ناگریز از تصمیم گیری جدی در این باره شدند. بهترین تشبیهی که درباره این پیام رسان می توان بیان نمود، «گوساله سامری» است.

اشاره

از جمله مسائل پیچیده و پُربحث، رابطه بین حوزه و فضای مجازی و تحلیل کمّ و کیف حضور حوزه در این فضاست؛ به گونه ای که برخی ورود حوزه های علمیّه به این عرصه را موجب آسیب دیدن آن و برخی دیگر عدم حضور آن را به مثابه از دست رفتن جایگاه مرجعیت دینی در جامعه می دانند. از این رو، نوشته حاضر با بررسی جوانب مختلف این مسئله، درصدد پاسخ به این سؤال است که «آموزش فضای مجازی به طلاب، چه آسیب هایی را متوجه حوزه می نماید و چه فرصت هایی برای آن به وجود می آورد؟»

برآیند بررسی آراء موافق و مخالف حضور حوزه در فضای مجازی، این است که حضور حوزه با حفظ هوشیاری جهت گرفتار نشدن در آسیب های این فضا، بسیار ضروری است و حوزه های علمیّه باید هر چه سریع تر برای بسیج امکانات و تجهیز خویش جهت بهره مندی از فرصت های بی شمار فضای مجازی، اقدام نمایند.

اشاره

در گفتگوی پیش رو، به طرح مباحث و موضوعات مطرح درباره فضای مجازی و ارتباط آن با حوزه های علمیه پرداخته ایم و نظر رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی را خواستار شده ایم. دکتر حسن بنیانیان که از صاحب نظران حوزه فرهنگ و از مدیران و کارشناسان با تجربه فضای مجازی به شمار می رود، ضمن اشاره به اهمیّت و جایگاه فضای مجازی، رسالت بزرگ حوزه های علمیّه را در مواجهه و استفاده از این فضا یادآور می شود. در این مصاحبه، برخی از ابعاد مهم بحث به شکل کاربردی ترسیم شده است.

اشاره

محتوا در فضای مجازی، «سلطان» خوانده شده است و همه کاربران این فضا در پی دستیابی به آن اند. حوزه‏ های علمیّه، بزرگ‏ترین تولیدکننده محتوا در حوزه علوم اسلامی و انسانی، به ویژه در نشر چاپی، دانسته می‏‌شوند و تألیفات گسترده اساتید حوزه در موضوعات گوناگون علوم انسانی و اسلامی که هر ساله نشر می‏ دهند، گواه این مدعاست. با توجه به قابلیت مراکز حوزوی در تولید محتوا و نیز نیاز به محتوا در حوزه علوم اسلامی و انسانی در فضای مجازی، توجه به نشر دیجیتال و تولید محتوا در همه شکل‏های آن در فضای مجازی، بسیار لازم می‏ نماید. در این مقاله، پس از بیان انواع محتوا و اهمیت و ارزش محتوا در فضای مجازی، به بایسته‏ های حوزه علمیه در تولید محتواهای ارزشمندِ مورد نیاز کاربران اشاره خواهد شد.

مقدمه

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با هدف «آسان سازی دستیابی به منابع دینی و سرعت بخشیدن به امر پژوهش در علوم اسلامی»، پای به عرصه تولید محصولات علوم اسلامی گذاشت؛ تولیداتی که در گذر زمان، در حوزه‏ های متنوع توسعه یافته و در حال حاضر، در شاخه های مختلف علوم اسلامی و انسانی ده‎ها عنوان نرم افزار با قالب های متنوع، مانند: لوح فشرده، وب و تلفن همراه، با کاربری های متفاوت در اختیار کاربران قرار گرفته است؛ امّا این گستردگی محصولات و امکانات پژوهشی متنوع، آن چنان که باید در بهبود شیوه های پژوهشی محقّقان حوزه کارگر نیفتاده و به دلایل مختلف که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت، جایگاه شایسته خویش را در مراکز حوزوی پیدا نکرده است.

برخی ممکن است این عدم توفیق را به پیچیدگی رابط کاربری و یا امکانات ارائه شده در نرم افزارهای تولیدی نور نسبت دهند که البته بعضاً ممکن است به علت پیچیدگی، کار با نرم افزار را برای کاربران مشکل نموده باشد؛ امّا واقعیّت آن است که این مسئله، همه مشکل نیست و ریشه را باید در جای دیگری جست و جو کرد؛ زیرا در فرض قبول این نظریه، تنها می توان آن را به محصولات تخصصی نور تعمیم داد که امری اجتناب ناپذیر است.

تجربه ارتباط طولانی ما با کاربران به خوبی این نیاز را گوشزد می کند که طلاب حوزه‏‌های علمیّه به علت فقدان یک برنامه منسجم آموزشی مناسب، در استفاده تخصصی از رایانه در امر آموزش و پژوهش، از توانایی لازم برخوردار نیستند و این عدم توانایی در کاربری، در روند توسعه پژوهشی حوزه به صورت مستقیم تأثیرگذار بوده است.

درآمد

اصول و مبانی تربیتی انسان ساز اسلام، اکنون با گذشت بیش از چهارده قرن، به عنوان اصولی مترقی و تعالی بخش شناخته شده و گرایش به اسلام در جوامع پیشرفته در قرن حاضر، نشان می دهد که انسان های بسیاری برای فراگرفتن احکام و معارف اسلامی و تشرف به این دین مبین، به دنبال اطلاعات و راهنما در این زمینه می گردند. رسانه های جهانی، پیوسته گزارش هایی از تشرف و گرایش به اسلام در جهان منتشر می کنند.

شبکه سی ان ان، تلویزیون دولتی آمریکا، درباره گرایش به اسلام در جهان اعلام می دارد: «بنا بر آمارها، جمعیت مسلمانان روز به روز در حال افزایش است؛ تا جایی که بنا بر پیش بینی ها، در دو دهه آینده، جمعیّت آنها به دو برابر افزایش خواهد یافت و این، به آن معناست که در سال 2030، مسلمانان یک چهارم جمعیّت دنیا را تشکیل خواهند داد.»(1)

درآمد

ظهور فنّاوری اطلاعات و ارتباطات در نیم قرن اخیر، تحوّلی اساسی در جوامع انسانی به وجود آورده و گذار از جامعه صنعتی به جامعه اطّلاعاتی را موجب گردیده است. این تحوّل، ملاک های پیشرفت جوامع را از شاخص های صنعتی، به شاخص های اطّلاعاتی تبدیل نموده و جوامع امروزی به مدد فنّاوری های نوین با تولید، انباشت، اشاعه و انتقال لحظه ای اطّلاعات رو به رو شده است؛ اطّلاعات متنوعی که پیوسته در حال افزایش، پردازش و به روزرسانی بوده و با سرازیرشدن در شاهراه های ارتباطی، مرزهای دانش و محدوده های جغرافیایی را در می نوردد.

اگر چه تشکیل جامعه اطّلاعاتی در کشور ما هنوز به معنای تام اتفاق نیفتاده، سراپرده های آن آشکار و کم و بیش مقدمات و زیرساخت های آن در حال فراهم شدن است. تلاش برای برپایی دولت الکترونیک، شهر مجازی، تجارت و بانکداری الکترونیک و راه اندازی دوره های آموزش مجازی دانشگاهی، گواه این تحول بوده و خبر از حرکت به سوی تشکیل جامعه اطّلاعاتی می دهد.

اشاره

تبلیغ دین، هیچ گاه محصور در مکان و زمان و ابزار خاصی نبوده، مبلّغان دین اسلام از گذشته تاکنون، از هر فرصتی برای تبیین معارف اسلام بهره برده اند. پیش از این، منبر، یکی از مؤثرترین و قدیمی ترین ابزارهای تبلیغ دین محسوب می شد که البته هنوز هم با وجود گسترش شبکه های اجتماعی، جایگاه خاصی در بین مردم دارد؛ اما با پیشرفت تکنولوژی و استقبال مردم از ابزارهای جدید رسانه ای و تبلیغاتی، به خصوص فضای مجازی، ضرورت بهره گیری از آنها در کنار سایر فعالیت های تبلیغی ضروری به نظر می رسد. این نوشتار، در صدد است ضمن واکاوی رهنمودهای رهبر معظم انقلاب درباره فضای مجازی، به بیان دیدگاه های ایشان در مورد ضرورت و نقش روحانیون در این فضا بپردازد.