و سایر ...

 چکیده

مراجعه به منابع لغوی برای درک صحیح معانی کلمات، یکی از نیاز‏های اولیه در فرآیندهای پژوهشی حوزه علوم اسلامی است. هر پژوهشگر، جهت فهم معانی کلمات یا عبارات مد نظر خود، هنگام مراجعه به منابع لغوی در نسخه‌های چاپی سنّتی، فرآیندی را در چندین مرحله طی می‌نماید تا به مقصود نهایی خویش، یعنی یافتن توصیفات مندرج ذیل مداخل لغوی، دست یابد. این فرآیندها، در خصوص زبان عربی که کلمات دست‌خوش تغییرات متعددی در ساختار صرفی خود شده‌اند، پیچیده‌تر است. هدف از طراحی و تولید «قاموس نور»، به عنوان یک لغت‌نامه هوشمند الکترونیکی، گذر از شیوه‌های سنّتیِ مراجعه به منابع لغوی متعدد و پیاده‌سازی حداکثری الگوهای ماشینیِ هوشمند جهت ارائه سریع پاسخ‌های صحیح به پژوهشگران است.

ساماندهی لغت‌نامه‌های متقدم عربی و نظام‌بندی این منابع ارزشمند بر اساس یک ساختار واحد و همچنین تحلیل صرفی کلمات ورودی کاربران توسط دو موتور قدرتمند تحلیلگر صرفی نور و استمر هوشمند نور جهت اتصال ماشینی به نزدیک‌ترین مداخل لغوی، از دستاوردهای منحصربه‌فرد این واژه‌نامه هوشمند الکترونیکی است که در قالب پایگاه اینترنتی، نرم‌افزار رومیزی و تلفن‌های همراه قابل استفاده است. همچنین، با ایجاد شبکه واژگانی بین مداخل، تطبیق بر آیات قرآن و روایاتِ سرشار از معارف غنی اهل‌بیت(ع)، اطلاعات متنوع و ارزشمند دیگری نیز در اختیار پژوهشگر قرار می‌گیرد که این واژه‌نامه هوشمند را از دیگر رقبای خود متمایز می‌سازد.

  • نویسنده: مسیح توحیدی وحدت* این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید ؛ حبیب سریانی** این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

اشاره

نرم‌افزار کتابخانه دروس حوزوی2، مشتمل بر منابع مهم کتاب‌های درسی حوزه‌های علمیه در پایه‌های مختلف از مقدمات تا پایان سطح و شروح و حواشی هریک از کتاب‌ها و پیش‌نیازهای علمی طلاب و اساتید است. نسخه اوّل این برنامه، در سال 1393ش تولید شد و نسخه دوم آن، در سال 1400ش عرضه گردیده است.

این گزارش، به معرفی اجمالی امکانات و قابلیت‌های نسخه دوم و محتوای مراسم رونمایی این نرم‌افزار پرداخته است. سخنران ویژه این مراسم، آیت الله حسینی بوشهری بوده است و پیش از ایشان نیز رئیس محترم مرکز نور، دکتر محمدحسین بهرامی، سخنرانی کردند و نکات ارزنده‌ای را یادآور شدند.

  • نویسنده: به کوشش: هیئت تحریریه فصلنامه

درآمد

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، با عنایت رهبر فرزانه انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای(مدّ ظله العالی) در سال 1368ش راه‌اندازی شده است. اشاعه فرهنگ غنی اسلام، آسان‌سازی دستیابی به منابع و متون اصیل دینی و نیز سرعت بخشیدن به امر کاوش و پژوهش در حوزه علوم اسلامی با بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و به‌کارگیری امکانات رایانه‌ای برای ارائه معارف حقّه اهل‌بیت(ع) به جهانیان در شکل و قالب جدید، از اهداف مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی شمرده شده است.

فعالیت‌های این مرکز که معمولاً در قالب تولید محصولات برخط و برون‌خط به انجام می‌رسد، مرهون تلاش جمعی از فضلای حوزه علمیه و مهندسان حوزه فناوری اطلاعات است. تولید محصولات نرم‌افزاری و اینترنتی در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی و انسانی، هریک مراحل مختلفی را طی می‌کند؛ مراحلی چون: شناسایی منابع، آماده‌سازی اطلاعات، غنی‌سازی و فرآوری داده‌ها، پردازش اطلاعات، برنامه‌نویسی و تولید.

در این میان، شناسایی و آماده‌سازی اطلاعات چندرسانه‌ای، قسمتی از فعالیت‌ها و مراحل تولید و تکمیل اطلاعات هر پروژه است. بدین منظور، در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بخش جداگانه‌ای متکفل این نوع از فعالیت‌ها و خدمات مرتبط با داده‌هایی مانند: فیلم، صوت، تصویر و کارهای همسو با اطلاعات چندرسانه‌ای است.

آنچه در این گزارش کوتاه از نظر شما خوانندگان گرامی می‌گذرد، نگاهی است به ویژگی‌ها، قابلیت‌ها، خدمات و دستاوردهای استودیوی چندرسانه‌ای نور.

  • نویسنده: به کوشش: هیئت تحریریه فصلنامه

اشاره

آنچه در این مقاله از نظر شما خوانندگان محترم می‌گذرد، گزیده‌ای از متن وبینار مهندس احمد ربیعی‌زاده، مدیر محترم اداره پردازش هوشمند مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی است که در 24 آذرماه 1399 مصادف با هفته پژوهش ارائه شده بود. از آنجا که این وبینار، مشتمل بر نکات مفید در خصوص کاربرد هوش مصنوعی در پژوهش‌های علوم اسلامی است، مناسب دیده شد در فصلنامه ره آورد نور انعکاس یابد. طی این وبینار، با مقوله هوش مصنوعی و کاربردهای آن در پژوهش‌های علوم اسلامی و نمونه‌هایی از این دستاوردها در تولیدات وبی و نرم‌افزارهای ویندوزی مرکز نور آشنا می‌شوید.

  • نویسنده: مهندس احمد ربیعی‌‌زاده* این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

چکیده

گسترش سطح مبادلات تجاری و لزوم سرعت‌بخشی و آسان‌سازی در معاملات بازرگانی، استفاده از ابزار الکترونیکی را در این خصوص اجتناب‌ناپذیر کرده است. هویّت مجازی، شرط اوّل یک خریدار یا فروشنده الکترونیکی است؛ به‌ویژه در مواردی که عرصه کسب‌وکار گسترده‌تر می‌شود. مدیریت اسناد الکترونیکی و ارسال و دریافت اطّلاعات الکترونیکی، بخش بزرگی از تبلیغات و فعالیت‌های اجراءیی را در جهان امروز شامل می‌شود. یکی از فنّاوری‌هایی که سبب افزایش اعتماد گردیده، امضاء دیجیتالی است. این تکنیکِ مبتنی بر رمزنگاری، باعث رسمیت اطّلاعات الکترونیکی شده است؛ به‌طوری‌که هویّت پدیدآورنده سند و جامعیت اطّلاعات آن را قابل بازبینی و کنترل می‌نماید. این مقاله، سعی دارد علاوه بر معرفی امضاء دیجیتال و کاربردهای آن، بر جنبه فنی امضاء دیجیتالی و حداکثر اطّلاعات مربوط به امضاء دیجیتال و آینده فنّاوری اطّلاعات نیز تمرکز داشته باشد.

  • نویسنده: زینب ایزدی این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

اشاره

آنچه در این گزارش می‌خوانید، مروری است بر نشست‌های خبری و رونمایی‌های برگزارشده در ماه پایانی سال 1399 و اوایل سال جاری که در آنها، از برخی محصولات جدید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی پرده‌برداری شده است. نسخه جدید حدیث ولایت، مجموعه آثار سید هادی خسروشاهی ـ نسخه 3، دانشنامه تفسیر صافی، دانشنامه تفسیر طبری، و نهج‌البلاغه اندرویدی ویژه حامل‌های همراه، از جمله محصولات تازه‌ای است که در طی مراسمی چند، از آنها رونمایی شد و به محقّقان و علاقه‌مندان علوم و معارف اسلامی معرّفی گردید.

  • نویسنده: دفتر تحریریه ره آورد نور

چکیده

تفسیر صافی، اثر مولی محسن فیض کاشانی، یکی از تفاسیر روایی مهم شیعی به شمار می‌رود. با توجّه به جایگاه و اهمّیّت این تفسیر، پژوهش فنّاورانه آن ضرورت ‌داشت. از آنجا که پژوهش به شیوه فرهنگ موضوعی، تخصّصی، زمان‌بر و پُرهزینه است، هیئت علمی گروه قرآن مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برآن شد که در پژوهش صافی، از روش دانشنامه‌ای استفاده کند. این بود که دانشنامه تفسیر صافی شکل گرفت. رابط‌ کاربری این برنامه، به لحاظ شهرتش سه زبانه (فارسی، عربی و انگلیسی) بوده و پژوهش اوّلیه آن، در سال‌های دور تحقّق یافت و تولید آن، به‌دلایلی به تعویق می‌افتاد؛ امّا توفیق رفیق گشت تا در سال 1399 شاهد خودنمایی این تفسیر گرا‌ن‌سنگ در عرصه دسکتاپ باشیم. امید است که مقبول طبع اساتید تفسیر و علوم قرآن و طلاب و دانشجویان این رشته قرار گیرد.

  • نویسنده: عزت‌الله مرتضایی* این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

چکیده

در شماره قبلی فصلنامه ره‌آورد نور، بخش اوّل مقاله را با محورهای ذیل ارائه کردیم:

  1. تبیین اهمّیت و ضرورت نشر مصحف با رسم املائی؛
  2. نگاهی کوتاه به تاریخ کتابت مصحف در پنج عنوان: «معرّفی رسم مصحف عثمانی»، «توحید مصاحف»، «به‌کارگیری انواع خطوط کوفی، ثلث و نَسخ در کتابت مصحف از ابتداء تاکنون»، «توقیفی و یا اجتهادی بودن رسم‌الخط مصحف عثمانی» و «رابطه رسم‌الخط با اختلاف قرائات»؛
  3. توجیهات ذکرشده از جانب طرف‌داران توقیفی بودن رسم مصحف عثمانی در خصوص «حروف زائد» و «حروف حذف‌شده» در مصحف عثمانی و پاسخ به آنها؛
  4. بررسی مصداقی رسم مصحف عثمانی؛ مصادیقی چون: رسم همزه آخر واژه، بیان پایه‌های همزه، چسبیدگی‌های نادرست، جداسازی‌های بی‌مورد، هماهنگ‌سازی تای مربوطه و مبسوطه، قاعده نگارش حروف زائد، شیوه کتابت صاد و سین، ابدال، شکل نگارش الف آخر کلمه.

اکنون در بخش دوم مقاله، به ادامه بررسی مصداقی رسم مصحف عثمانی می‌پردازیم؛ مصادیقی چون: تبیین قاعده حذف حروف و انواع همزه‌ها، حذف یکی از دو حرف مشابه، حذف واو جمع، حذف واو و یاء اصلی کلمه هنگام التقاء ساکنین، حذف یاء آخر کلمه، حذف یاء مضاف‌الیه در منادا، مواضع حذف همزه «إبن» و نگارش برخی کلمات قرآنی بر اساس رسم‌الخط املائی کنونی، شامل: «حذف الف بسمله، حذف لام در برخی کلمات، حذف الف در بعضی کلمات خاصّ و حذف واو زائد در برخی کلمات»، از جمله آنهاست.

  • نویسنده: عزت‌الله مرتضایی* این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید ؛ تراب فولادی** این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

شعر حافظ همه بیت‌الغزل معرفت است               آفرین بر نفس دلکش و لطف سخنش

سخن نخست

نرم‌افزار دانشنامه چند‌رسانه‌ای حافظ، پس از 7 سال تحقیق و پژوهش و برنامه‌نویسی فنّی، در سال 1392 به همّت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تولید و عرضه گردید. برای انتخاب متن اصلی نرم‌افزار، تمامی نسخه‌های کهن و جدید بازبینی شد و بین نسخه‌های موجود (بیش از 35 نسخه چاپی و 44 نسخه خطی)، مقایسه‌ا‌ی دقیق صورت گرفت و در نهایت، نسخه علّامه قزوینی و قاسم غنی با تصحیح خانلری و مقدّمه ذوالنور انتخاب شد.

دقّت و وسواس زیاد در تهیه و تولید محتوا، حضور مؤثّر استادان و بزرگان فرهنگ، هنر و ادب پارسی در فرآیند تولید این محصول، و نیز بازسازی و احیاء نسخه‌های قدیمی سده نهم هجری، بخشی از ویژگی‌های منحصربه‌فرد این نرم‌‌افزار به شمار می‌رود. مرکز نور با تولید این برنامه، خدمتی بس بزرگ به جامعه ادبی و زبان فارسی و نیز حافظ‌دوستان و حافظ‌پژوهان ایران و جهان نموده است.

کاربری عمومی و آسان این نرم‌افزار، دامنه کاربران این نرم‌افزار را توسعه داده و گستره فراوانی از مخاطبان، شامل گروه‌های سنّی از سطح دانش‌آموزی تا استادان ارجمندان دانشگاهی و حوزوی و پژوهشگران فرهنگ و ادب فارسی را دربرمی‌گیرد؛ امّا به نظر می‌رسد این نرم‌افزار در میان انبوه تولیدات مرکز نور، مغفول واقع شده و چندان در میان اهل ادب و هنر شناخته‌شده نیست. این نوشتار، در صدد معرّفی شگفتانه‌های بی‌نظیری است که تنها در این نرم‌افزار قابل دسترسی است و مشابهی برای آنها یافت نمی‌شود.

  • نویسنده: محمد قربانی این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید

چکیده

پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) فرموده: «خیرکم من تعلّم القرآن وعلّمه؛ بهترین شما، کسی است که قرآن را بیاموزد و آن را به دیگران نیز بیاموزاند.» (نوری، 1408، ج4: 235؛ بخاری، 1422، ج17: 27). این حدیث نبوی، در درجه اوّل ناظر به تعلّم و تعلیم قرائت قرآن، و بعد از آن، فهم و درک معانی بلند آن است. قرائت صحیح قرآن کریم، خود، مبتنی بر نگارش دقیق و صحیح املائی مصحف شریف، بر اساس رسم‌الخط شایع و رایج در میان مردم است.

در بخش نخست این نوشتار، مروری به ضرورت، اهمّیّت و تاریخچه رسم‌الخط می‌شود. آنگاه رسم‌الخطّ مصحف عثمانی معرّفی شده و سپس، به توحید مصاحف پرداخته شده است. بعد از این، کاربرد انواع خطّ در قرآن صدر اسلام مطرح شده و سخنی در توقیفی یا اجتهادی بودن رسم‌الخطّ ارائه می‌گردد و آنگاه رابطه رسم‌الخطّ با اختلاف قرائات و توجیهاتی را که برای این اختلافات ارائه شده، بیان کرده‌ایم. در ادامه، به بررسی مصداقی رسم مصحف عثمانی می‌پردازیم. مصادیقی چون: رسم همزه آخر واژه، بیان پایه‌های همزه، چسبیدگی‌های نادرست، جداسازی‌های بی‌مورد، هماهنگ‌سازی تای مربوطه و مبسوطه، قاعده نگارش حروف زائد، شیوه کتابت صاد و سین، ابدال و نیز شکل نگارش الف آخر کلمه، از آن جمله است.

گفتنی است که بخش اوّل مقاله، در این شماره از فصلنامه ره‌آوردنور ارائه می‌شود و بخش دوم نیز تحت عنوان «بررسی مصداقی رسم مصحف عثمانی» به توفیق الهی در شماره‌ آتی در معرض استفاده علاقه‌مندان و قرآن‌پژوهان عزیز قرار خواهد گرفت.

  • نویسنده: عزت‌الله مرتضایی* این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید ؛ تراب فولادی** این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
شما اينجا هستيد:خانه پدیدآورندگان و سایر ...