اشاره

کتاب‌سنجی یا مطالعات معیارهای سنجش کتاب با استفاده از فنّاوری، ابزاری برای تجزیه و تحلیل اطّلاعات کتاب در کتابخانه‌های دیجیتال است. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، سامانه‌ای با عنوان سیستم ارجاعات تولید کرده که در حال حاضر، در پایگاه کتابخانه دیجیتال نور (NOORLIB.IR) مورد استفاده قرار گرفته است. در این سامانه، ارجاعات پاورقی کتاب‌ها به صورت ماشینی تجزیه و تحلیل گردیده، کلیه ارجاعات به منابع اصلی استنادات پیوند داده شده است. بر اساس این سیستم، می‌توان تجزیه و تحلیل اطّلاعاتی و ارتباطات بسیار کاربردی و مفیدی در راستای کتاب‌سنجی و تحلیل استنادی، تهیه و تولید کرد.

چکیده

دین مبین اسلام، آیینی جهانی و جاودانه است و به منظور تبیین و تنظیم رابطه بین خدا، انسان و جهان نازل شده است؛ چنین دینی برای تحقّق ویژگی‌هایی که از خاتمیت آن برخاسته، ماهیتاً باید تبلیغی نیز باشد و از همه ظرفیت‌ها برای گسترش خود بهره ببرد تا مفاهیم و پیامدهای آسمانی آن به همه انسان‌ها برای همیشه و در همه جا برسد.

با توجّه به اهمیت تبلیغ دین در دنیای امروز، از هر نوع امکانات و ابزار مدرن می‌توان در راستای تبلیغ استفاده کرد که یکی از این امکانات، فضای مجازی است؛ چه اینکه اهمّیّت تبلیغ دین در فضای مجازی، به‌مراتب بیشتر از رسانه منبر و در فضای مسجد است. از مزایای این نوع تبلیغ، دسترسی سریع و آسان، هزینه پایین و بازدهی سریع و بالا نسبت به سایر روش‌های تبلیغ است .

از طرف دیگر، در حکومت اسلامی برای نهاد دین، سه نقش اساسی: تحقیق، تبلیغ و تحقّق دین متصوّر شده است که ایجاد فضای سالم برای پرداختن به این نقش‌ها، از مهم‌ترین وظایف حوزه‌های علمیه است. برای تحقّق این امر، لازم است به سوی ایجاد رسانه‌های دینی متعدّد و متکثّر حرکت کرد و از ظرفیت ویژه این ابزارها در جهت گسترش ارزش‌های الهی بهره برد.

در این میان، تلاش سازمان‌های وابسته مثل سازمان تبلیغات اسلامی و حوزه و دانشگاه را نمی‌توان انکار کرد؛ امّا این مهم نیاز به توجّهات ویژه و گسترده‌تری دارد. ازاین‌رو، فرهنگ‌سازی مناسبی میان همه سطوح همچون حوزه‌های علمیه، دانشگاه‌ها و کسانی که دغدغه اسلامی و انقلابی دارند، لازم است.

به نظر می‌رسد که در این زمینه، مراجع عظام تقلید و علماء اسلام می‌توانند گرد هم آیند تا پس از گفت‌وگو، مسیر را شناسایی نموده، با تشکیل مجموعه‌های اندیشه‌ورز در حوزه‌های علمیه و دانشگاه‌ها و سایر نهادها، حمایت مادّی و معنوی خود را اعلام کنند؛ مطلبی که در این پژوهش تلاش شد با رویکرد توصیفی و تحلیلی به بررسی ابعاد آن پرداخته شود.

چکیده

تبلیغات گسترده ضد دینی در فضای مجازی، حاکی از آن است که دولت‌ها و رسانه‌های غربی، گسترش بیداری اسلام و گرایش به اسلام را تاب نمی‌آورند و با تبلیغات نادرست، می‌کوشند چهره اسلام را در جهان، تیره و تار نشان دهند. شناخت روش‌های جدید و گوناگون در این زمینه، به مسلمانان کمک می‌کند با آشنایی راهبردی تاکتیک‌های دشمن، محتوای غنیّ دینی را متناسب با نیاز مخاطب ارائه نمایند که عمده‌ترین تاکتیک‌های دشمن در این زمینه، عبارت است از:

نمایش زننده برخی اعتقادات غیردینی به نام دین، پُررنگ نمودن عرفان‌های کاذب و انحرافی به عنوان گرایش‌های دینی، تولید ابزارهای جدید و متنوّع در عرصه فنّاوری در راستای اشاعه فحشا و دین‌گریزی کاربران و به‌ویژه نوجوانان و سوء استفاده از نقاط ضعف حکومت‌های اسلامی در استفاده ازفنّاوری‌های نو در عرصه نظارت و مدیریت.

پژوهشگران در این مقاله، تلاش کرده‌اند با گردآوری آراء و نظریات مختلف صاحب‌نظران، به مطالعه و بررسی راه‌های متنوّع نفوذ دشمن و تبلیغات ضد دینی در فضای مجازی در اذهان کاربران پرداخته، با معرّفی این راه‌ها و ارائه راهکارهای مقابله با تهاجم دشمن در این زمینه، به ایمنی‌بخشی مخاطبان در فضای مجازی کمک نمایند.

چکیده

ویرایش، به لحاظ‌های مختلف، دارای اقسامی است. از نظر محیط، ویرایش بر دو نوع کاغذی و رایانه‌ای است. قبل‌ از اختراع رایانه، انجام ویرایش، منحصر در کاغذ بود؛ امّا امروزه با اختراع و پیشرفت روزافزون رایانه و نرم‌افزارهای جانبی آن، برخی ویراستارانِ علاقه‌مند به رایانه، از ویرایش رایانه‌ای استفاده می‌کنند. ویرایش رایانه‌ای، با جود فواید بی‌شماری که دارد ـ مانند سرعت بالا به‌ دلیل استفاده از دستورات کلی (Find و Replace) ـ دارای معایبی نیز هست. در نوشتار حاضر، برخی از مهم‌ترین فواید و معایب ویرایش رایانه‌ای بررسی شده و راهکارهای مناسب نیز ارائه گردیده است. روش پژوهش، کتابخانه‌ای است و در طرح برخی مباحث، از تجربیات کاربران استفاده شده است.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی را می‌توان نهادی دانست که با وارد شدن به مسیری نوین، جایگاهی ویژه در میان پژوهشگران عرصه دین یافته و در اندک زمانی تقریباً تمام آنان را مخاطب خود ساخته است و این، نیست جز با پیوند توانایی‌های رایانه‌ای و مجموعه دانش‌های دینی. بدیهی است که این جایگاه، تنها زمانی حفظ خواهد شد که این نهاد همچنان همگام با پیشرفت‌ها، به‌ویژه در عرصه هوشمندسازی گام بردارد؛ وگرنه جایگاه خود را به دیگران خواهد سپرد. در این شماره گفت‌وگویی با یکی از همکاران پُرسابقه مرکز نور انجام دادیم که از پژوهشگران «گروه متن‌کاوی و ادبیات» معاونت پژوهشی می‌باشد که به نظرتان می‌رسد.

پیشینه تولید نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای نور

از سال‌های اوّلیه فعّالیّت‌های مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (از این به بعد مرکز)، نرم‌افزارهای بسیار خوبی تحت سیستم‌عامل داس و ویندوز تولید شد. در آن زمان، ارائه محصول به زبان فارسی در محیط ویندوز بسیار سخت می‌نمود؛ چرا که مشکل تایپ از راست به چپ و ارائه فونت‌های فارسی و نمایش گرافیکی اشیاء، کار سختی بود. مرکز با ارائه نرم‌افزاری همچون «نور الأنوار»، کاری بی‌نظیر در کشور انجام داد. این نرم‌افزار و نرم‌افزارهای بعدی مشابه آن، علاوه بر رابط کاربری خوب، حجم عظیمی از اطّلاعات را نیز عرضه می‌کرد. این محصول، به ذایقه پژوهشگران علوم اسلامی خوش‌ آمد و رغبت آنان را به برنامه‌های نور بیشتر نمود و در نتیجه، روند تحقیقات علوم اسلامی در کشور تغییر کرد.

پس از این مرحله، در حوزه نرم‌افزارهای رومیزی، مرکز یک نرم‌افزار کتابخانه‌ای به نام «نورلایب» آماده کرد. با استفاده از این کتابخانه و کدهای مربوط به آن، تحت قالب نرم‌افزارهای کتابخانه‌ای، نرم‌افزارهای بسیاری تولید شد. بیشتر کدهای این نرم‌افزارها، دست‌ساخته برنامه‌نویسان مرکز بود. در طیّ این مدّت، اجزاء نرم‌افزاری به‌روز این نرم‌افزارها که دارای پشتوانه بین‌المللی نیز بودند، در دیگر کشورها شکل‌گرفته بود. مرکز از این فرصت استفاده کرد و اجزاء مختلفی(1) را که با استاندارهای بسیار خوبی تولید شده بود، به کار گرفت و معماری قدیم نرم‌افزارهای خود را که گاهی پاسخگوی نیاز کاربران نبود، تغییر داد. بنابراین، مهاجرت دیتای مرکز به قالب‌های جدید نرم‌افزاری شروع شد که با توجّه به نیازهای متعدّد نرم‌افزارهای مرکز، کاری سخت بود. این فرایند، حدود 6 سال به طول انجامید.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، پیشگام در داده‌پردازی علوم اسلامی است که تاکنون نرم‌افزارهای بسیاری را در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی تولید کرده است. این مرکز در مسیر سی ساله دیجیتال‌سازی متون و تولید نرم‌افزارها، تاکنون مراحل مختلفی را طّی نموده که می‌توان مجموعه فعّالیّت‌های گذشته را دو گام اساسی و بنیادی دانست. اینک، گام سوم تولیدات نرم‌افزاری نور، با ارائه نرم‌افزار جامع فقه 3 آغاز شده است. این برنامه در راستای ایجاد امکانات و دسترسی‌های پژوهشی به محقّق، ویژگی‌های برجسته‌ای دارد. در این نوشتار، ضمن تشریح این گام‌های سه‌گانه، مهم‌ترین ویژگی‌های پژوهشی جامع فقه 3 معرفی شده است.

الف.نرم‌افزار کتابخانه جامع رجال و درایة النور 2

کارآمدی دانش رجال و درایه در حفظ و صیانت از سنّت و احادیث معصومین(علیهم ‏السلام) برکسی پوشیده نیست. اهتمام ویژه اصحاب بزرگوار ائمه(علیهم ‏السلام) و توجّه خاصّ عالمان و فقیهان برجسته شیعه به این دانش‌ها نیز بر اهمّیّت آن می‌افزاید. به همین جهت، صاحب‌‎نظران معتقدند علم درایه، از جمله علومی است که فقه و اجتهاد بر آن توقّف دارد.

علم رجال، دانشی است که از احوال راویان حدیث سخن می‌گوید و موضوع آن، راویان حدیث است و مسائل آن، علم به اوصافی از راویان است که می‌تواند در اعتبار و عدم اعتبار روایت ایشان دخالت داشته باشد. اوصافی چون: وثاقت، عدالت، ضعف، صحّت، مذهب، طبقه و تعیین هویت عناوین اسناد، از این قبیل است. برای بررسی و ارزیابی اسناد احادیث، کتاب‌های رجالی، به‌ویژه اصول اوّلیه رجالی، نخستین و آماده‌ترین منابع به شمار می‌آیند. پس از آن، اسناد، مهم‌ترین منبع رجال تلقّی می‌گردند.

اهمیت و ضرورت پردازش اطلاعات را چطور ارزیابی می‌کنید؟

اگر گروهی بخواهد کار رجالی نرم‌افزاری انجام بدهد، باید بداند که چه مراحل و فرایندهایی لازم است روی داده ها انجام شود. بحمدالله، مرکز تحقیقات کامپیوتری نور این مسیر را رفته است؛ هر چند ممکن است گروه‌های دیگر رجالی که در خارج از مرکز در این زمینه فعّالیّت دارند، کارشان عام‌ّوخاصّ من‌وجه باشد؛ امّا مطمئناً باید از مراحل و فرایندهایی که در مرکز کامپیوتری نور اجراء شده، مطّلع باشند؛ زیرا احتمال دارد در بخش قابل توجّهی از کار، اشتراک داشته باشند و در واقع، از موازی‌کار جلوگیری می‌‌شود. پس، یک فایده آن، برای مخاطبان و گروه‌هایی است که می‌خواهند کار تخصّصی رجالی و نرم‌افزاری انجام بدهند. یک فایده دیگر هم برای خود دوستان داخلی مرکز است؛ یعنی می‌توانند فرایندها و مراحلی را که رفته‌اند، مقداری منظم‌تر فهرست کنند و اگر نقصی بوده، بفهمند در کدام مرحله است تا بتوانند آن مرحله را اصلاح نمایند و جلو بروند.

چکیده

موضوع «ترتیب اسانید و ارتباط راویان»، در هر سه مرحله: تشخیص سند، تنقیح اجزاء آن و بررسی احوال راویان، تأثیرگذار است. در مرحله اوّل، اسناد از ابهام‎های پدیدآمده مانند: تعلیق، ضمیر، اشاره، تحویل و تذییل رهایی می‌یابند و به یک سند کاملاً مشخص و ساده تبدیل می‌شوند. در مرحله دوم، نوبت به تنقیح و تحلیل اجزاء آن می‌رسد که با تمییز مشترکات و توحید مختلفات و تعیین عناوین معیار برای عنوان‌های راویان حاصل می‌شود. همچنین، با تشخیص تحریفات و چگونگی آنها، سند منقّح می‌شود. در کنار این مباحث، می‌توان اشتباهات و ابهامات سند را مرتفع کرد. در مرحله سوم نیز با بررسی منابع رجالی و قواعد و مبانی جاری در اسناد و آزمون توثیقات عامّ و راهکارهای مختلف، حال راوی و وثاقت او احراز می‌شود تا به سندی صحیح یا غیرصحیح و روایتی قابل اعتماد و غیر آن دست یافت.

همه این مراحل، در نسخه دوم نرم‌افزار درایة النور پیاده شده است.