ره آورد نور

اشاره

«علم رجال» که عهده دار بررسی درستی روایات اسلامی است، از دانش های پایه به شمار می رود و علومی همچون فقه و حدیث، بر آن مبتنی است. بدیهی است، استخراج معارف و احکام گران قدر اسلام از منابع اوّلیه، نقش بسزایی در فهم و توسعه علوم و معارف حقّه اسلامی دارد و علم رجال در این باره، بسیار مؤثر و کارگشاست.

در این نوشتار، به جهت اهمیت علم رجال در میان علوم اسلامی، بر آن شدیم نرم افزار «رجال شیعه» را که تولید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در سال جاری است، معرفی نماییم. برای این منظور، از محتوای خود این لوح فشرده کمک گرفتیم و از بخش «درباره برنامه» مطالبی چند را جهت بازشناسی محتوا و امکانات این کتابخانه الکترونیکی استخراج کرده، با ویرایش و اضافات جدید ارائه نمودیم که امید است مورد استفاده علاقه مندان به این مباحث قرار گیرد.

نیازمندی های رجالی

احادیث به یادگار مانده از خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام گنجینه ارزشمندی از میراث مکتوب شیعی است که حجم عظیمی از معارف اسلامی را در خود جای داده است. بهره برداری از این میراث پربها در گرو شناخت افرادی است که حامل آن به نسل های پس از خود می باشند. این افراد همان راویان اند.

دانش رجال بامعرفی ویژگی های راوی و معرفی آن به پژوهشگران عرصه های معارف دینی، به گفته گروهی اعتبار بخشیده، آنان را توثیق می کند و احادیث ایشان را مورد اعتماد و قابل استناد می داند و در مقابل، بر اعتماد به گروهی خطّ بطلان کشیده، آنان را تضعیف می کند و وصف اعتماد را از احادیث آنان برمی دارد تا از این رهگذر، اعتبار یا عدم اعتبار مجموعه واسطه های یک حدیث (سند) را احراز کند.

اشاره

یکی از شاخه های علوم اسلامی که نقش مهمی در دستیابی به سنّت نبوی صلی الله علیه وآله وسلم و سخنان ائمه علیهم السلام دارد، علم رجال است. فقیه، محدّث و هر عالم دینی با تمسک به اطلاعات موجود در کتب رجال و نقد و بررسی آنها، پیرامون صحت و اعتبار یکایک روایات نظر می دهد. از این رو، علم رجال همواره به عنوان یکی از پایه های اجتهاد و استنباط احکام شرعی مطرح بوده است.

مجتهدان و علمای اسلام، در گذشته توجه ویژه ای به علم رجال داشته اند، اما امروزه به علت مشکلاتی که در مسیر پژوهش و تحقیق در این علم وجود دارد، پژوهشگران اندکی در این رشته به کاوش می پردازند. این در حالی است که تدریس و تحصیل علم رجال در حوزه های علمیه در زمان های اخیر تا حدودی مورد غفلت قرار گرفته و رونق سابق خود را از دست داده است.

برنامه «درایة النور» که نخستین نرم افزار تخصّصی رجالی شیعه است، به بررسی و بازسازی اسناد کتب اربعه حدیثی و کتاب «وسائل الشیعه» و شناسایی راویان آنها پرداخته است. کتب هشت گانه رجالی و معجم رجال الحدیث نیز در این برنامه گنجانده شده و امکانات گسترده پژوهشی در ابعاد مختلفِ علم رجال، در آن منظور گشته است.

نرم افزار «درایة النور» با هموار کردن مسیر پر پیچ و خم علم رجال، گامی در رونق دوباره این علم در حوزه های دینی محسوب می گردد. با استفاده از این برنامه رایانه ای، شناسایی راویان و ارزیابی اسناد با سهولت و در کمترین وقت انجام می گیرد و قابلیت های گوناگون آن بهره مندی از فواید علم رجال را برای علاقه مندان میسر می سازد.

یکی از شاخه های علوم دینی که موجب تحکیم و گسترش هر چه بیشتر شریعت الهی و فقاهت اسلامی را فراهم ساخته، علم رجال می باشد که اهمیت آن در فهم و استنباط علوم نقلی به خصوص احادیث معصومین(ع) بسیار واضح و شایان توجه است.

اما پژوهش در این زمینه با مشکل هایی چند مواجه است. یکی از دشوارهایی که در مسیر و تحقیق علم رجال وجود دارد، مشکل مراجعه به مصادر متعدد و منابع مختلف است. خاصه اینکه هنوز در علم رجال کتاب جامعی که بتواند پاسخگوی تمامی خواسته های یک محقق باشد، تدوین نشده است و هر یک از کتب رجال دارای ویژگی های مخصوص به خود هستند و تنها عدّه خاصی از روات را مورد تحقیق قرار داده اند، مانند: معجم رجال الحدیث که فقط کتب روات کتب اربعه را مورد توجه قرار داده است و یا کتاب قاموس الرجال که نقدی بر تنقیح المقال است و یا مستدرک علم الرجال که فقط راویانی را که در جامع الرواة و تنقیح المقال نیامده یا ترجمه کامل نشده اند، ذکر نموده است.

در بخش نرم افزارهای علوم اسلامی نیز علم رجال مورد کم توجهی قرار گرفته است و نرم افزارهای موجود جوابگوی نیاز محققان و اندیشمندان رجال نمی باشد و هر یک از این نرم افزارها نگاه خاص و جزئی به موضوع دارند و تاکنون برنامه ای جامع و کاربردی تدوین نشده است.