فصلنامه شماره 03 (پائیز 1382)

فصلنامه شماره 03 (پائیز 1382)

سال دوم  / پیاپی  20

«ویژه قرآن»

اندیشه تولید نرم افزارهای قرآنی و ارائه نسخه های الکترونیکی از قرآن یکی از انگیزه های اصلی گرایش مسلمانان به فنّاوری رایانه ای جدید بود تا آنجا که به جرأت می توان گفت نخستین نرم افزار اسلامی یک نرم افزار قرآنی بوده است. اهمیت ویژه قرآن کریم و جایگاه بلند آن در نزد آحاد مسلمین از یک سو و موقعیت منحصر بفرد قرآن در پژوهشهای دینی به عنوان اصلی ترین منبع استنباط گزاره های دینی از سوی دیگر موجب شد که اکثر تولید کنندگان نرم افزارهای اسلامی طراحی نرم افزارهای قرآنی را در دستور کار خود قرار دهند گرایش های مختلف تخصصی و عمومی به قرآن همچون تفسیر، ترجمه، قرائت، تجوید و... نیز موجب شد تا نرم افزارهای قرآنی از گوناگونی و آمار افزونتری نسبت به سایر نرم افزارهای اسلامی برخوردار باشند. و نمای تازه ای از نهضت بازگشت به قرآن را در عرصه انفورماتیک اسلامی به نمایش بگذارند امّا این حرکت مبارک با همه نقاط قوتش در ادامه راه با آسیب های چندی مواجه است.

  • نویسنده: محمد خامه گر

گزارشی از پروژه مشکاة الأنوار

نخستین دانشنامه جامع علوم قرآنی

علوم قرآن مقدّم بر تفسیر قرآن است. مفسّر و قرآن پژوه ابتداء در علوم قرآن تحقیق و تبیین مبانی می کند، آنگاه به تفسیر قرآن می پردازد. اما با وجود آنکه آهنگ تولید نرم افزارهای قرآنی سرعت گرفته ولی متأسفانه هنوز نرم افزاری در علوم قرآن ارائه نگردیده است و دیدگان نگران قرآن پژوهان مترصد تولّد این مولود مبارک است. از این رو مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در صدد برآمد تا این خلأ را در نرم افزارهای اسلامی پر نماید و گامی دیگر در خدمت به معارف قرآن بردارد. و در این راستا پروژه مشکاة الأنوار را طراحی و اجراء نمود.

«مشکاة الأنوار» سرآغاز پژوهش نوین علوم قرآن در عرصه نرم افزار و رایانه است. در این پروژه تحقیقاتی، روش نوینی اتخاذ شده است که جامع روش سنّتی در حوزه های علمیه و متدهای علمی دانشگاهی است و امید است سال آینده به بازار عرضه گردد.

  • نویسنده: بخش قرآن معاونت تحقیقات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی

اشاره

همایش «نهضت تولید علم و نظریه پردازی در معارف قرآنی» در شهریور ماه سال جاری با حضور اساتید برجسته و دانش آموختگان رشته علوم قرآن و حدیث در دانشگاه اصول الدین قم و در محضر علامه عسکری برگزار شد.

در این همایش، اساتید علوم قرآنی دانشگاه های کشور همچون دکتر معارف، دکتر نجارزادگان، دکتر تقی پور، دکتر عابدی و حجة الاسلام و المسلمین ایازی حضور داشتند و هر یک از نگاه خویش به بررسی بسترها و چالش های نظریه پردازی در زمینه معارف قرآنی پرداختند. آنچه در پی می آید خلاصه ای از نظرات اساتید محترم است که با هم می خوانیم:

اشاره

قرآن کریم، آخرین کتاب آسمانی و برنامه جامع راهبردی انسان به سوی تکامل و معجزه بزرگ خاتم پیامبران علیه السلام و ثقل اکبر و منبع غنی و لایزال حکمت الهی به شمار می آید. جوامع اسلامی از این کوثر جاری و زلال دور مانده و کام تشنه نسل های امت اسلام از گوارای بی بدیل آن محروم شده است.

مرکز فرهنگ و معارف قرآن دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم از جمله مراکزی است که به انگیزه طرح جدّی قرآن در متن حوزه ها و فراخواندن پژوهندگان و طلاب به تفکّر هر چه بیشتر در مفاهیم ژرف قرآن تشکیل شده است. این مرکز برای برآوردن هدف یاد شده چندین برنامه را در دستور کار خود قرار داده است و با گروهای سه گانه خود یعنی دائرة المعارف ها، پژوهشهای نوآمد و تفسیر، پروژه های ملّی و جهانی را در زمینه معارف و علوم قرآن بعهده گرفته است. برخی از این پروژه ها که در جهان اسلام بی نظیر و فاقد سابقه قبلی است نه تنها برای کشور اسلامی ایران بلکه برای همه مسلمانان مایه مباهات و فخر است و ذخائر ارزشمندی برای بشریت به شمار می آیند.

اشاره

امروزه با رشد و گسترش اینترنت، مراکز، مؤسسات و افراد گوناگون، اطلاعات و منابع ارزشمندی را در زمینه قرآن و معارف الهی در قالب های مختلف بر روی این شبکه جهانی منتشر کرده اند. ولی استفاده مطلوب از آنها نیازمند آشنایی با نحوه شناسایی و بازیابی بهینه اطلاعات و جستجوی کارآمد در اینترنت است. افزون بر این چنین کاری مستلزم صرف هزینه و وقت زیادی می باشد.

بخش پژوهش شبکه جهانی نور برای رفع این مشکل، مجموعه ای از بهترین و تازه ترین اطلاعات و پایگاه های قرآنی را شناسایی، ارزیابی و طبقه بندی کرده و گزیده ای از آنها را در قالب نرم افزاری تحت عنوان «قرآن در اینترنت نسخه 3» ارائه کرده است تا ضمن دسترسی سریع و آسان علاقه مندان و قرآن پژوهان گرامی، آنان را با قرآن و پایگاه های قرآنی اینترنت آشنا کند.

  • نویسنده: شبکه اطلاع رسانی نور؛ عیسی جهانگیر

با شکل گیری شبکه های رایانه ای و افزایش حجم اطّلاعات، پدیده «انقلاب اطّلاعات» به وقوع پیوست و اینترنت بهترین وسیله برای صدور این مجموعه عظیم اطّلاعاتی شناخته شد. گرچه در این میان، اطلاعات عرضه شده متفاوت بوده و تشخیص اطّلاعات درست از نادرست کار چندان ساده ای نیست، ولی باید گفت که اکنون اینترنت با شکوه ترین دوران خود را سپری می کند و هرچند میزان استفاده از اطّلاعات در مقایسه با رشد تولید روزافزون آن بسیار کمتر است، امّا مراجعاتی که به اینترنت می شود و نیز سرعت روزافزون آن، بسیار زیاد است.

پایگاه های اسلامی در عین تنوع و گستردگی و تفاوت هایی که در اهداف و فعالیت های خود دارند، همگی بخشی از پایگاه خود را به قرآن و علوم قرآنی اختصاص داده اند. در این نوشتار بر آنیم که ابتداء به طور خلاصه به معرّفی مهم ترین پایگاه ها و صفحات قرآنی شیعه در اینترنت پرداخته و در پایان به جمع بندی و نتیجه گیری بپردازیم.

  • نویسنده: حسن یوسف زاده - شبکه اطلاع رسانی نور

نرم افزار ریحانه 1

(موسوعه آیات و روایات زن و خانواده)

امروزه در عصر فراصنعتی در شرایطی که از یک سو روابط انسانی با سرعت شگفت آوری، در هم تنیده می شود و از سوی دیگر، نظام مسلّط بر روابط بین المللی کلیشه های مورد نظر خود را در مورد حقوق بشر، حقوق زن و حقوق کودک بر جوامع مختلف تحمیل می کند، و همچنین در زمانی که نظام اسلامی داعیه دار دفاع از زنان بر اساس انگاره های دینی است، بیش از هر زمان دیگری نیازمند پاسخ به پرسش های نوآمد، تحلیل شرایط جدید، تدوین سیاست ها و برنامه ها و اصلاحات حقوقی، اجتماعی و آموزشی بر مبنای الگوی دینی هستیم؛ الگویی که با نگاهی جامع به ابعاد شخصیتی زن بتواند زمینه ساز تدوین برنامه عمل ملّی زنان، با در نظر گرفتن شرایط اجتماعی و تاریخی باشد.

بی شک، پیش نیاز تدوین این الگو، توجّه عمیق به سرچشمه جاودانه وحی در کتاب و سنت است؛ زیرا بدون استناد به آیات قرآن و کلام اهل بیت، برنامه های ارائه شده حجیّت ندارد؛ همان گونه که بدون ملاحظه شرایط نوین، فاقد «کارآمدی» است.

  • نویسنده: دفتر تحقیقات و مطالعات زنان - حسین سیف الهی

اشاره

در عصر فناوری اطلاعات دیگر نمی توان پژوهش را از پردازش جدا دانست و بدون توجه به سیستم های اطلاع رسانی رایانه ای به تولید و ارائه پژوهش های دینی پرداخت. از این رو حرکت مبارک تولید نرم افزارهای دینی شتاب و شکل جدیدی به خود گرفته است بگونه ای که همگام با سامان یافتن پژوهشها، نرم افزارهای مربوطه نیز طراحی و ارائه می گردد. آنچه در پیش می آید فهرستی از جدیدترین نرم افزارهای مراکز پژوهشی است که به تازگی تولید شده اند و برخی از آنها نیز تا چند ماه آینده به بازار عرضه می شود.

اشاره

به منظور حضور در گستره جدید تبلیغ و ارشاد در عصر فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات (I.C.T) و نیز بهره گیری از شبکه های اطّلاع رسانی و استفاده بهینه از تجربه و تخصّص اساتید فنّ، معاونت پژوهشی دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم در 29 تیر ماه سال جاری به برگزاری همایش در خصوص «کاربردهای IT در حوزه های دینی» با سخنرانی دکتر علی اکبر جلالی اقدام نمود. این همایش، با هدف آشنایی مقدماتی با تعریف فنّاوری اطلاعات IT و بیان وضعیت فعلی، فرصت ها و تهدیدهای آن در جهان حال و آینده، ارائه راه های توسعه فنّاوری اطلاعات در حوزه های دینی و نیز آشنایی عمومی با مفاهیم شهرهای الکترونیکی و نقش فعالیت های دینی در آنها برگزار شد.

دکتر علی اکبر جلالی، فوق دکترای برق و متخصص فنّاوری اطلاعات (IT) از دانشگاه ویرجینیای غربی آمریکا می باشند. در حال حاضر ایشان، قائم مقام پژوهشکده الکترونیک و عضو هیئت علمی دانشگاه علم و صنعت ایران و استادیار پاره وقت دانشگاه وست ویرجینیای غربی می باشند.

اشاره

در اواخر دهه 1980م تعامل بین سه قلمرو: مخابرات، کامپیوتر و اطّلاعات این قدرت را پدید آورد که انسان در هر نقطه از جهان، اطّلاعات مورد نیاز خویش را بی هیچ حدّ و مرزی جمع آوری کند و مورد استفاده مطلوب قراردهد. آنچه از این توانایی تعبیر می شود به «فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات» معروف است.

در این مقاله، سخن از چگونگی برخورد با انبوه اطّلاعات خوب و بد یا سیاه و سفیدی است که در شبکه جهانی اینترنت در حال گردش است. اگر چه دانشگاه ها، حوزه های علمیه، مراکز و مؤسسات علمی و فرهنگی و نیز کاربران و محققان از این ابزار کارآمد بهره فراوانی برده و می برند، امّا در میان کارشناسان، این بحث مطرح است که آیا می توان به طور مطلق به جریان آزاد اطّلاعات معتقد گردید؟ و یا اینکه انسداد برخی پایگاه های اینترنتی و پالایش دریای مواج اطلاعات جهانی لازم و ضروری می نماید؟

اشاره

یکی از شاهکارهای بزرگ سخن فارسی که در ادب ایران زمین، بلکه در ادب جهان همانندی برای آن نمی توان یافت، رازنامه بزرگ جلال الدین بلخی (مولوی) موسوم به مثنوی معنوی است که از جهت محتوا و کیفیت بر تمام مثنوی های سروده شده، امتیازی خاصّ دارد؛ چنانکه هر گاه اصطلاح مثنوی به میان می آید، مثنوی معنوی مولوی به ذهن تبادر می کند.

نظر به جایگاه ویژه این اثر گرانبها در علوم اسلامی و حوزه معارف الهی و نیز استفاده روزافزون اجتماع انسانی از چنین مجموعه غنی و ارزشمندی، مؤسسه خدمات کامپیوتری نور وابسته به مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بر آن شد تا نرم افزار چندرسانه ای حاضر را به پژوهشگران و علاقه مندان حوزه ادب و معنا تقدیم دارد. در این لوح فشرده، متن شش دفتر مثنوی معنوی با صوت کامل ابیات به همراه متن کامل قرآن کریم گنجانده شده و افزون بر این، پنج عنوان شرح جامع مثنوی طی 32 جلد در آن ارائه گردیده است که کاربر به کمک قابلیت های متنوع پژوهشی در برنامه می تواند به تحقیق در این کتاب شریف بپردازد و به گونه ای مطلوب از لطایف ادبی و معارف معنوی آن بهره مند شود.

  • نویسنده: علی نعیم الدین خانی

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، یکی از نخستین مؤسساتی است که اوّلین بار در سال 1368 با تهیه برنامه های «معجم الفاظ»، به عرصه تهیه و تولید نرم افزارهای اسلامی گام گذاشت. از آن زمان تا کنون، نرم افزارهای مرکز از جهت کمّی و کیفی با رشد قابل توجهی مواجه بوده است و همیشه جدیدترین و کارآمدترین امکانات نرم افزاری در محصولات مرکز تجلی می یافتند، به گونه ای که لوح های فشرده مرکز به عنوان کاربرپسندترین برنامه های اسلامی شهرت یافتند.

یکی از دلایل موفقیت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در تولید نرم افزارهای کاربرپسند، به توجه و پیگیری مداوم و سازمانی مرکز از نیازها و نظرات کاربران باز می گردد. راه اندازی واحد امور کاربران، واحد بررسی نرم افزار، و ارائه مستمرّ نرم افزارها در نمایشگاه های داخلی و خارجی را می توان نمونه ای از تلاش های سازمانی مرکز برای دستیابی به نظرات کاربران و علاقه مندان نرم افزارهای اسلامی دانست.

شما اينجا هستيد:خانه آرشیو فصلنامه فصلنامه شماره 03 (پائیز 1382)