مقدّمه

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در سال 1368ش، با عنایت رهبر فرزانه انقلاب، حضرت آیت‌الله‌العظمی خامنه‌ای (مدّ ظلّه العالی)، با هدف به‌کارگیری فنّاوری ارتباطات و اطّلاعات در نشر و اشاعه فرهنگ غنی اسلامی تأسیس گردید و با به‌کارگیری کادری مجرب و متخصّص در زمینه علوم اسلامی و دانش رایانه، در عرضه منابع اسلامی دیجیتالی در جهت تبلیغ علوم و معارف حقّه اهل‌بیت (علیهم السلام) تلاشی مستمرّ دارد. این معارف ارزشمند، توسط محقّقان مرکز با استفاده از ده‌ها ابزار رایانه‌ایِ ثبت، استخراج و آماده‌سازی متون، دیجیتالی شده و در قالب نرم‌افزارهای رومیزی، پایگاه و نرم‌افزارهای ویژه تلفن همراه عرضه می‌گردند. علاوه بر آن، مجموعه مرکز تلاش‌هایی برای توسعه فرآیند آماده‌سازی متون (دیجیتالی‌شدن) و به‌کارگیری نوآوری‌هایی مانند متن‌کاوی و هوشمندسازی استخراج محتوا می‌کند که تاکنون به موفقیت‌های متعدّدی نیز دست یافته است.

در زمینه پژوهش‌های تخصّصی نیز با ورود اطّلاعات و نشانه‌گذاری هزاران جلد کتاب و تحلیل محتوای شماری از آنها، شامل: اِعراب‌گذاری، تهیه فهارس فنی و تخصّصی، ریشه‌یابی کلمات و استانداردسازی فهارس، منابع گران‌سنگی را به فرمت‌های دیجیتالی تبدیل نموده و با استخراج موضوعات و نمایه‌ها و تهیه فرهنگ موضوعیِ صدها جلد از این منابع در زمینه‌های: حدیث، قرآن، فقه، اصول، تاریخ، کلام، فلسفه و منطق، توانسته است این اطّلاعات را به‌گونه‌ای شایسته فرآوری کرده و برای عرضه رایانه‌ای آماده سازد.

به همین جهت، ضروری است در ابتداء پس از معرّفی محصولات رومیزی و برخط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و برخی از قابلیت‌های آنها، اشاره‌ای به تلاش‌ها و نوآوری‌هایی صورت‌گرفته در هر محصول شود.

اشاره

امروزه دانشنامه‌های مختلفی در حوزه علوم اسلامی فعالیت می‌کنند که برخی از آنها، به صورت تخصصی در یکی از حوزه‌های علوم اسلامی، مانند امامت و حج ارائه شده‌اند؛ اما گستره ویکی‌فقه، همه علوم اسلامی است و تمام حوزه‌های اسلامی و حتی علوم مرتبط با علوم اسلامی را شامل می‌شود.

این دانشنامه، ذیل مؤسسه صدای بهار فعالیت خود را از سال 1388 آغاز کرده است. در ادامه، گزارشی از روند شکل‌گیری و فعالیت دانشنامه ویکی فقه و برخی از فعالیت‌های دیگر مرتبط با آن، در گفت‌وگو با مدیر محترم این پایگاه، جناب حجت‌الاسلام محمد ظریفی، از نظر می‌گذرد.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، از بدو تأسیس تا کنون، نرم‌افزارهای رومیزی متعددی را به محققان عرضه نموده است؛ اما گسترش فناوری و دسترسی آسان به اینترنت، فضایی مناسبی را بر تولید محصولات وبی نیز فراهم ساخته است؛ به‌گونه‌ای که کاربران بسیاری، به این گونه نرم‌افزارهای همراه و برخط روی آورده‌اند.

افزون بر این، نبودِ پایگاهی جامع در حوزه تاریخ اسلام و نیز وجود اطلاعات و تحلیل‌های سودمند تاریخی در نرم‌افزارهای مرکز با قابلیت عرضه در وب و همچنین نیاز پژوهشگران این حوزه به اطلاعات دسته‌بندی‌شده و سازمان‌یافته، موجب شد که مرکز نور به راه‌اندازی «پایگاه جامع تاریخ» اقدام نماید و به ارائه‌ برخط اطلاعات تاریخی همت گمارد و از این طریق، علاقه‌مندان این دست مباحث و محققان دانش تاریخ را یاری رساند و در نهایت، به توسعه هرچه بهتر و بیشتر این علم سودمند توفیق یابد.

آنچه در این نوشتار از نظر شما خوانندگان عزیز می‌گذرد، گفت‌وگویی است با حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدعلی رحیمی ثابت، مدیر گروه علمی تاریخ مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که ضمن اشاره به پیشینه شکل‌گیری این وبگاه، به هدف از راه‌اندازی، بخش‌های اصلی و قابلیت‌ها و نیز چشم‌اندازهای پایگاه جامع تاریخ پرداخته است.

اشاره

نشست علمی «قاموس هوشمند نور؛ ساماندهی نوین مداخل لغات و توصیفات و ایجاد شبکه واژگانی زبان عربی»، روز چهارشنبه 12 آبان 1400 در سالن اجتماعات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، به صورت حضوری و هم‌زمان به صورت مجازی، برگزار گردید.

در این جلسه، کارشناسان پایگاه، جناب حجت‌الاسلام والمسلمین آقای مسیح توحیدی، مدیر پژوهشکده متن‌کاوی نصوص دینی مرکز و آقای دکتر حبیب سریانی، کارشناس حوزه متن‌کاوی، ادبیات و لغت مرکز نور، ضمن معرفی پایگاه، توضیحاتی در خصوص امکانات و فعالیت‌های صورت‌گرفته در این وبگاه ارائه نمودند و در ادامه، ناقدان مدعو، آقایان دکتر علی زاهدپور، پژوهشگر و مترجم زبان عربی و دکتر محمد ملکی، عضو هیئت علمی دانشگاه ادیان و مذاهب، به نقد و بررسی پایگاه و توضیحات کارشناسان پرداختند. در ادامه، مهم‌ترین مطالب مطرح‌شده در این نشست علمی، از زبان کارشناسان و ناقدان پایگاه از نظر می‌گذرد.

اشاره

مهرماه سال جاری، در مؤسسه لغت‌نامه دهخدا مراسم رونمایی از پایگاه لغت‌نامه برخط قاموس نور به شکل مجازی (پخش زنده) و با حضور حداقلی میهمانان، پژوهشگران زبان و ادبیات فارسی برگزار شد. سخنرانان این مراسم، دکتر محمود بیجن خان، رئیس مؤسسه لغت‌نامه دهخدا و مرکز بین‌المللی آموزش زبان فارسی، و دکتر محمدحسین بهرامی، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و نیز حجت‌الاسلام والمسلمین مسیح توحیدی، متکفل پروژه بودند که در این آیین رونمایی، مطالبی را در حوزه زبان فارسی و قابلیت‌های وبگاه قاموس نور بیان نمودند.

چکیده

یکی از عرصه‌های فعالیت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، تولید وبگاه‌هایی غنی و کارآمد در موضوعات مختلف جهت استفاده اساتید، محقّقان و علاقه‌مندان به علوم و معارف دینی است. پایگاه اندیشوران، در شمار مجموعه پایگاه‌های مرکز نور است که در زمینه شناسایی و معرّفی محقّقان و پژوهشگران حوزه علمیه و تدوین بانک جامع اطّلاعات مربوط به آنان فعّالیّت می‌کند. در این نوشتار، پس از معرّفی و بیان تاریخچه راه‌اندازی اندیشوران، به معرّفی ویژگی‌ها، قابلیت‌ها و امکانات این پایگاه اشاره شده است.

اشاره

در نوشتار پیش رو، نگاهی گذرا به اعلام قرآن در پایگاه جامع قرآن شده است. در واقع، مقاله حاضر، به بیان گزارش‌وار مراحل تحقیق بر روی اعلام قرآن و مزایای ارائه آن در بستر اینترنت اختصاص دارد و در نهایت، جامعیت و کاربردی شدن این شاخه از علوم قرآن در پایگاه جامع قرآن تبیین می‌گردد.

» لطفاً خودتان را برای خوانندگان فصلنامه معرفی بفرمایید.

◊ عزت‌الله مرتضایی هستم، مدیر گروه علمی «تفسیر و علوم قرآن» در معاونت پژوهش مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. بنده به نوبه خودم، تشکر می‌کنم از فصلنامه ره‌آورد نور و همین طور، جنابعالی و همکارانتان که این وقت را در اختیار ما قرار دادید تا بتوانیم پایگاه جامع قرآنی نور را که یکی از دستاوردهای خوب مرکز است، برای خوانندگان محترم معرّفی کنیم.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، از مراکز پیش‌رو در حوزه داده‌پردازی و هوشمندسازی متون و منابع مربوط به علوم و معارف اسلامی است که تاکنون محصولات ارزشمندی را به جامعه علمی و پژوهشی تقدیم نموده و بار سنگین تحقیق و بازیابی محتواهای دینی و اسلامی را تا حدّ چشمگیری کاهش داده است. از جمله تولیدات فاخر این مرکز، عرضه نرم‌افزارهای مرتبط با دروس و علوم رایج در حوزه‌های علمیه است. به اذعان خود طلاب و اساتید حوزه‌های علمیه کشور، محصولات نور، مسیر دانش را هموار نموده و یاری‌رسانِ محقّقان در راه استخراج دقایق و نکات علوم و معارف اسلامی است. از این رو، بر آن شدیم در این نوشتار، به اختصار، محتوای علمی این محصولات کارآمد را معرّفی کنیم. امید است که مورد استفاده خوانندگان و علاقه مندان قرار گیرد.

اشاره

با در نظر گرفتن تاریخ صنعت چاپ پانصدساله در اروپا و دویست‌ساله در ایران، شاید به جرئت بتوان گفت که حدود 70 درصد از آثار علمی تولیدشده از سوی فرهیختگان مسلمان، در فرمتِ نسخه خطی می‌باشد و بر این پایه، یک مرکز علمی و دانشگاهی، یا یک استاد، پژوهشگر و دانشجویی که در اثر غفلت یا صرفاً به جهت عدم آشنایی با منابع متون کهن یا عدم توانایی در استفاده از این منابع سرشار پژوهش‌های تاریخی (= منابع دست‌اوّل)، در فرایند پژوهشی خود، به حوزه تراثیات، ورودی پیدا نمی‌کند و صرفاً به منابع دست دوم (= اطلاعات جویده‌شده)، یعنی کتب چاپی، مقالات و پایان‌نامه‌ها مراجعه می‌کند، در واقع امر، این پژوهشگر در حالت کمینه آن، به جهت غفلت از این سرچشمه‌های سرشار، در حدود 70درصد حوزه مطالعاتی و تحقیقی خویش را از دست داده است! پایگاه نسخ خطی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، به نشانی noormms.ir ، گامی است بزرگ در جهت سهولت دسترسی اهل تحقیق به این گنجینه بزرگ اسلامی است و به زودی راه‌اندازی خواهد شد.

آنچه در ادامه از نظر خوانندگان عزیز می گذرد، گفت و گویی است که با مدیر محترم وبگاه نسخ خطی نور انجام شده است. امید است مورد استفاده علاقه‌مندان قرار گیرد.