ره آورد نور

برای مؤسسات و مراکز رایانه ای فعال در زمینه معارف اسلامی و فرهنگ دینی، نمایشگاه سالانه قرآن کریم در ماه مبارک رمضان رویدادی مهم و اتفاقی تأثیرگذار در تقویم سالانه فعّالیّت آنها محسوب می گردد. این امر با توجه به اهتمامی که در برگزاری نسبتاً گسترده و با شکوه نمایشگاه و شرکت صدها فعّال قرآنی و مراجعه هزاران بازدید کننده مشتاق و نیز تبلیغات و اطّلاع رسانی قابل قبول رسانه ها، چندان غیر طبیعی نیست. این همه باعث می شود از نگاه بسیاری از تولید کنندگان نرم افزارهای اسلامی، نمایشگاه بین المللی قرآن کریم فرصتی مغتنم برای عرضه بهترین محصولات و ارتباط بهتر با تعداد بیشتری از مخاطبان شمرده شود و بسیاری از محصولات، نخستین بار در این نمایشگاه به بازار عرضه شوند.

در این شرایط، شرکت در رقابت کسب عنوان «خادم القرآن» که به نوعی هدف غایی و گل سرسبد این رویداد محسوب می گردد، اهمّیّتی مضاعف داشته و غیر قابل چشم پوشی است. اعتباری که یک مؤسسه به طور عام، و محصول برنده به طور خاصّ به دست می آورد و همچنین، ارزشی که نزد همکاران و فعالان این رشته حاصل می گردد و شناختی که از این راه در جامعه مخاطبان و مصرف کنندگان ایجاد می شود، آن قدر مهمّ هست که از دید هیچ تولید کننده ای، به ویژه تولیدکنندگان بخش خصوصی مخفی نمی ماند.

امروزه در شرایطی که از یک سو نظام مسلّط بر جامعه بین الملل، فرهنگ مورد نظر خود را در شئون مختلف زندگی بشری، بر جوامع تحمیل می کند و از سوی دیگر، دشمنان اسلام نابودی فرهنگ اسلام به خصوص فرهنگ شیعی را در رأس اهداف خود قرار داده اند و در زمانی که نظام اسلامی انگیزه پیاده کردن احکام نورانی اسلام را دارد، بیش از هر زمان دیگری نیازمند ترسیم الگوی جامع دینی در عرصه های مختلف سیاسی، اقتصادی و فرهنگی هستیم. بی شک برای رسیدن به چنین هدفی، پژوهش و اطّلاع رسانی مناسب در شاخه های گوناگون علوم دینی ضرورتی انکارناپذیر است. امّا از آنجا که نظام اسلامی در عرصه عمل، بر فقه اسلامی تکیه دارد، تحقیق و اطّلاع رسانی در فقه اسلامی ضرورتی دو چندان می یابد.

از این رو، تدوین «فرهنگ فقه» به وسیله مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی در کنار تدوین «موسوعة الفقه الاسلامی»، به عنوان نخستین فرهنگ فقه شیعی به زبان فارسی، گامی مؤثر در تحقق اهداف و ضرورت های یاد شده است.

اشاره

معجم فقهی با دارا بودن 3000 جلد کتاب، عنوانِ شایسته بزرگ ترین کتابخانه نرم افزاری جهان اسلام را به خود اختصاص داده است. این نرم افزار با ارائه کتب مورد نیاز پژوهشگران و امکانات مناسب توانسته است نگاه بسیاری از فقه پژوهان را به خود جلب کند. در این شماره، گزارشی از آخرین نسخه معجم فقهی را که توسط مرکز معجم فقهی آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره تهیه شده است، می خوانیم.

اشاره

مرکز تحقیقات فقهی و حقوقی قوه قضائیه به منظور ارائه منابع معتبر و اصلی فقهی و حقوقی در حال طراحی یک پایگاه اطلاعاتی در شبکه اینترنت است. با راه اندازی این سایت، امکان مطالعه مباحث حقوقی، قوانین کشوری و مستندات فقهی آنان فراهم می آید. چنین اقدامی که برای نخستین بار در کشور صورت می گیرد، بستر مناسبی را برای گسترش مطالعات فقهی و حقوقی به وجود می آورد. لازم به ذکر است که عملیات تحلیل و طراحی و پیاده سازی این پایگاه با پیشرفته ترین روشهای موجود توسط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی صورت گرفته است.

در این شماره، با مدیر پایگاه ناجح، حجة الاسلام و المسلمین محمد هادی مفتح گفتگویی را ترتیب داده ایم تا اطلاعات بیشتری از امکانات، محتوا و ساختار این سایت دریابیم. با هم این گفتگو را می خوانیم.

میراث گرانبهای فقیهان و عالمان بزرگ شیعه همواره روشنی بخش اندیشه فرزانگان علم و دانش بوده است و در این میان، کتب ارزشمند فقهی موجبات شکوفایی علوم دینی را فراهم آورده و به تحکیم احکام الهی اسلام کمک شایانی کرده است. خاصّه اینکه پژوهشگران و محقّقان، پیوسته بدین آثار ماندگار نیازمند بوده و جهت ساماندهی امر تحقیق ناگزیر از پژوهش و دقت نظر در کتب گرانقدر گذشتگان می باشند.

یکی از مشکلاتی که به هنگام کاوش در فقه اسلامی و رجوع به منابع اصیل و قدیمی وجود دارد، مشکل مراجعه به مصادر متعدّد و منابع مختلف فقهی است؛ زیرا این متون به گذشته دور مربوط هستند و کثرت آنها و یا در دسترس نبودن بسیاری از آن کتب، همواره برای نویسندگان و پژوهشگران سختی های عدیده ای را در روند تحقیق به وجود آورده است. از این رو، نرم افزار درختواره فقه که مجموعه ای از نسخه های معتبر قدیمی و اصیل فقهی را در خود جای داده، با امکانات پژوهشی و جدیدترین روش های جستجوی نوین از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به پژوهندگان علم و فقاهت ارائه می گردد. محور اصلی این برنامه نمودار درختی 58 باب فقهی بر اساس متون کتب علمای قبل از شیخ طوسی - قدس الله سرّهم - است.

گنجینه کتاب های فقهی در طول تاریخ یک هزاره خود سرشار از ده ها اثر و تألیف گران سنگ و بی مانند است و از ویژگی های نمایان این دورانِ میراث فرهنگی، ظهور اندیشه های ناب و ریشه دار است. این نوشته ها دربردارنده نظریه ها، گرایش ها و روش های متنوّع فقهی و مشتمل بر مطالب علمی فراوانی است.

امّا این میراث فرهنگ اسلامی، در حصار تقلید باقی ماند و در هاله ای از کهنگی پوشیده شد و فقه از حرکت چرخه نوین بیان، روش و شیوه های نوین نگارش بازماند و یا پسرفت داشت، این امر موجب گردید تا در نتیجه فقه به صورت اندیشه های متراکم و انباشته ای درآید که در کتابخانه های قدیمی و تاریخی نگهداری شود و به جز شمار اندکی فرهیخته و فقیه، کسی به سراغ آن نرود.

اشاره

یکی از شاخه های علوم دینی که موجب تحکیم و گسترش هر چه بیشتر شریعت الهی و فقاهت اسلامی را فراهم ساخته، «اصول فقه» است که در واقع، از درسهای زنده و اساسی حوزه های علمیه به شمار می رود؛ زیرا این علم به فهم و استنباط دقیق احکام شرعی کمک شایانی نموده و از پایه های اصلی و زیر بنای اساسی فقه اسلامی محسوب می شود.

«کتابخانه اصول فقه» نخستین نرم افزار اصولی است که جهت سامان بخشیدن به امر تحقیق و پژوهش در زمینه مباحث اصولی به علاقه مندان ارائه گردیده است و شامل مهمترین منابع شیعه در مورد اصول فقه؛ یعنی در بردارنده 75 عنوان از اساسی ترین کتب اصولی در 176 مجلد از 51 نویسنده بزرگ می باشد. قابلیتهای کارآمد و امکانات چشمگیری که در این لوح فشرده وجود دارد، موجب گشته تا پژوهشگران با استفاده از آثار برگزیده و گرانقدری که در این خصوص نگاشته شده است، تحقیقات اصولی و فقهی خود را با عمق و وسعت بیشتری به انجام رسانند.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، تهیه نرم افزار «نور الفقاهة 3» در دستور کار قرار داده است. در این نرم افزار برای نخستین بار همگام با روشهای لفظی و موضوعی از روش «درختواره» نیز استفاده شده است به همین منظور گفتگوئی با حجة الاسلام برکتین مسئول بخش فقه و اصول معاونت تحقیقات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ترتیب دادیم تا نکات بیشتری درباره این روش جدید اطلاع رسانی و تحلیل داده های فقهی دریابیم. توجه شما را به این گفتگوی علمی جلب می کنیم.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، یکی از نخستین مؤسساتی است که اوّلین بار در سال 1368 با تهیه برنامه های «معجم الفاظ»، به عرصه تهیه و تولید نرم افزارهای اسلامی گام گذاشت. از آن زمان تا کنون، نرم افزارهای مرکز از جهت کمّی و کیفی با رشد قابل توجهی مواجه بوده است و همیشه جدیدترین و کارآمدترین امکانات نرم افزاری در محصولات مرکز تجلی می یافتند، به گونه ای که لوح های فشرده مرکز به عنوان کاربرپسندترین برنامه های اسلامی شهرت یافتند.

یکی از دلایل موفقیت مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در تولید نرم افزارهای کاربرپسند، به توجه و پیگیری مداوم و سازمانی مرکز از نیازها و نظرات کاربران باز می گردد. راه اندازی واحد امور کاربران، واحد بررسی نرم افزار، و ارائه مستمرّ نرم افزارها در نمایشگاه های داخلی و خارجی را می توان نمونه ای از تلاش های سازمانی مرکز برای دستیابی به نظرات کاربران و علاقه مندان نرم افزارهای اسلامی دانست.

اشاره

در اواخر دهه 1980م تعامل بین سه قلمرو: مخابرات، کامپیوتر و اطّلاعات این قدرت را پدید آورد که انسان در هر نقطه از جهان، اطّلاعات مورد نیاز خویش را بی هیچ حدّ و مرزی جمع آوری کند و مورد استفاده مطلوب قراردهد. آنچه از این توانایی تعبیر می شود به «فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات» معروف است.

در این مقاله، سخن از چگونگی برخورد با انبوه اطّلاعات خوب و بد یا سیاه و سفیدی است که در شبکه جهانی اینترنت در حال گردش است. اگر چه دانشگاه ها، حوزه های علمیه، مراکز و مؤسسات علمی و فرهنگی و نیز کاربران و محققان از این ابزار کارآمد بهره فراوانی برده و می برند، امّا در میان کارشناسان، این بحث مطرح است که آیا می توان به طور مطلق به جریان آزاد اطّلاعات معتقد گردید؟ و یا اینکه انسداد برخی پایگاه های اینترنتی و پالایش دریای مواج اطلاعات جهانی لازم و ضروری می نماید؟