ره آورد نور

اشاره

کتابخانه «الینابیع الفقهیة» بخشی از لوح فشرده نور الفقاهة(2) می باشد. این لوح فشرده، حاوی پنج برنامه معجم موضوعی در فقه و اصول می باشد که عبارت اند از:

1. شرح اللمعة الدمشقیة، شهید ثانی قدس سره
2. العروة الوثقی، سید کاظم یزدی قدس سره
3. المکاسب، شیخ انصاری قدس سره
4. کفایة الاصول، آخوند خراسانی قدس سره
5. فرائد الاصول، شیخ انصاری قدس سره

این 5 عنوان کتاب در سال 1374 در لوح فشرده نور الفقاهة(1) عرضه شده بود. در سال 1377 که تصمیم به تولید مجدد لوح فشرده نور الفقاهة گرفته شد، کتابخانه الینابیع الفقهیة که مراحل نهایی تولید را می گذرانید، به تناسب موضوع آن؛ یعنی سنخیت یکسان در فقه و اصول، به آن ضمیمه گردید تا اینکه نور الفقاهة(1) به انضمام کتابخانه الینابیع الفقهیة، لوح فشرده نور الفقاهة(2) را به وجود آوردند.

آنچه در این مقال می آید توضیح کلیات لوح فشرده نور الفقاهة(2) و بررسی قسمت کتابخانه الینابیع الفقهیة می باشد. در مورد معجم موضوعی و ماهیّت آن باید مقاله جداگانه ای نگاشته شود.

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، تهیه نرم افزار «نور الفقاهة 3» در دستور کار قرار داده است. در این نرم افزار برای نخستین بار همگام با روشهای لفظی و موضوعی از روش «درختواره» نیز استفاده شده است به همین منظور گفتگوئی با حجة الاسلام برکتین مسئول بخش فقه و اصول معاونت تحقیقات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ترتیب دادیم تا نکات بیشتری درباره این روش جدید اطلاع رسانی و تحلیل داده های فقهی دریابیم. توجه شما را به این گفتگوی علمی جلب می کنیم.

میراث گرانبهای فقیهان و عالمان بزرگ شیعه همواره روشنی بخش اندیشه فرزانگان علم و دانش بوده است و در این میان، کتب ارزشمند فقهی موجبات شکوفایی علوم دینی را فراهم آورده و به تحکیم احکام الهی اسلام کمک شایانی کرده است. خاصّه اینکه پژوهشگران و محقّقان، پیوسته بدین آثار ماندگار نیازمند بوده و جهت ساماندهی امر تحقیق ناگزیر از پژوهش و دقت نظر در کتب گرانقدر گذشتگان می باشند.

یکی از مشکلاتی که به هنگام کاوش در فقه اسلامی و رجوع به منابع اصیل و قدیمی وجود دارد، مشکل مراجعه به مصادر متعدّد و منابع مختلف فقهی است؛ زیرا این متون به گذشته دور مربوط هستند و کثرت آنها و یا در دسترس نبودن بسیاری از آن کتب، همواره برای نویسندگان و پژوهشگران سختی های عدیده ای را در روند تحقیق به وجود آورده است. از این رو، نرم افزار درختواره فقه که مجموعه ای از نسخه های معتبر قدیمی و اصیل فقهی را در خود جای داده، با امکانات پژوهشی و جدیدترین روش های جستجوی نوین از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به پژوهندگان علم و فقاهت ارائه می گردد. محور اصلی این برنامه نمودار درختی 58 باب فقهی بر اساس متون کتب علمای قبل از شیخ طوسی - قدس الله سرّهم - است.

گنجینه میراث فقهی تشیع، با گذشت قرون و اعصار گسترده شد و منابع و کتب فقهی بی شماری به نگارش در آمد. فقهاء در طول زمان، به رغم رویارویی با شرایط دشوار و مشکلاتی که گریبانگیرشان بوده، از تدوین اندیشه ها و آراء خود دست بر نداشته و آثار سرشار از مباحث نفیس و ارزشمند فقهی را فراهم آورده اند. اما میراث گذشتگان هر چند فاخر و غنی باشد، به تنهایی برای ماندگاری فقه کافی نیست. نیازهای روزافزون انسان ها، مسائل نوپیدا و ظهور و بروز آنها در گردونه زندگی، ضرورت دگرگونی در ساحت فقاهت را بیش از هر زمانی در کانون توجه قرار داده است.

در این نرم افزار، متن کامل 6 عنوان کتاب در زمینه فقه و اصول از دروس حوزه علمیه در 33 جلد به همراه متن 6 عنوان فرهنگ اصطلاحات فقه و اصول در 8 جلد قابل دستیابی است. ارائه بیش از 22173 کلیدواژه، 84709 نمایه ترکیبی، به همراه 68382 موضوع برداشت شده از کتب برنامه به همراه توضیح 10008 واژه و اصطلاح فقهی و اصولی بر اساس 6 مأخذ معتبر به محقق امکان می دهد که به مفاهیم کاربردی در حوزه فقه و اصول دست یابد و پژوهش خویش را به گونه ای شایسته سامان بخشد.

کاربر می تواند به جست وجو در متن و عناوین ابواب کتب بپردازد و با ترکیب ریشه ها، کلیدواژه ها و نمایه ها حوزه تحقیق خود را در حوزه موضوعات فقهی گسترش دهد. ارجاع اصطلاحات هم ارز در نظام مترادفات، تفکیک اصطلاحات چند معنایی در نظام مشترکات، ارائه فهرست مفاهیم وابسته در نظام مرتبطات و نیز دستیابی به دو محیط مستقل کاربری، از امکانات مفیدی است که در این برنامه فقهی ارائه شده است.