فصلنامه شماره 04 (بهمن 1382)

فصلنامه شماره 04 (بهمن 1382)

 سال دوم  / پیاپی  21

«ویژه فقه و اصول»

گنجینه میراث فقهی تشیع، با گذشت قرون و اعصار گسترده شد و منابع و کتب فقهی بی شماری به نگارش در آمد. فقهاء در طول زمان، به رغم رویارویی با شرایط دشوار و مشکلاتی که گریبانگیرشان بوده، از تدوین اندیشه ها و آراء خود دست بر نداشته و آثار سرشار از مباحث نفیس و ارزشمند فقهی را فراهم آورده اند. اما میراث گذشتگان هر چند فاخر و غنی باشد، به تنهایی برای ماندگاری فقه کافی نیست. نیازهای روزافزون انسان ها، مسائل نوپیدا و ظهور و بروز آنها در گردونه زندگی، ضرورت دگرگونی در ساحت فقاهت را بیش از هر زمانی در کانون توجه قرار داده است.

  • نویسنده: سردبیر - محمد خامه گر

میراث گرانبهای فقیهان و عالمان بزرگ شیعه همواره روشنی بخش اندیشه فرزانگان علم و دانش بوده است و در این میان، کتب ارزشمند فقهی موجبات شکوفایی علوم دینی را فراهم آورده و به تحکیم احکام الهی اسلام کمک شایانی کرده است. خاصّه اینکه پژوهشگران و محقّقان، پیوسته بدین آثار ماندگار نیازمند بوده و جهت ساماندهی امر تحقیق ناگزیر از پژوهش و دقت نظر در کتب گرانقدر گذشتگان می باشند.

یکی از مشکلاتی که به هنگام کاوش در فقه اسلامی و رجوع به منابع اصیل و قدیمی وجود دارد، مشکل مراجعه به مصادر متعدّد و منابع مختلف فقهی است؛ زیرا این متون به گذشته دور مربوط هستند و کثرت آنها و یا در دسترس نبودن بسیاری از آن کتب، همواره برای نویسندگان و پژوهشگران سختی های عدیده ای را در روند تحقیق به وجود آورده است. از این رو، نرم افزار درختواره فقه که مجموعه ای از نسخه های معتبر قدیمی و اصیل فقهی را در خود جای داده، با امکانات پژوهشی و جدیدترین روش های جستجوی نوین از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به پژوهندگان علم و فقاهت ارائه می گردد. محور اصلی این برنامه نمودار درختی 58 باب فقهی بر اساس متون کتب علمای قبل از شیخ طوسی - قدس الله سرّهم - است.

  • نویسنده: بخش فقه و اصول مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی

امکان سنجی ایجاد سیستم خبره فقهی

آیا می توان از هوش مصنوعی در استنباط فقهی استفاده کرد؟

طراحی و تولید نرم افزاری که توانائی ارائه مشاوره فقهی به مجتهدان را در فرآیند استنباط حکم شرعی داشته باشد، یکی از بایسته ها و بلکه آرزوهای طراحان نرم افزارهای اسلامی است. در چنین نرم افزاری باید سیستمی به عنوان مشاور فقیه ایجاد گردد که منابع استنباط حکم را بشناسد و با عرضه هر پرسشی اوّلاً سؤال را بفهمد و ثانیاً در مسیر درک و استنباط حکم با توجه به مبانی خاص آن فقیه، مشاوره فقهی لازم و دانش ذخیره شده خود را به نمایش گذارد. سیستم پس از تصمیم گیری نهایی فقیه نیز باید قابلیّت تصحیح و افزایش دانش خود را داشته باشد.

  • نویسنده: مهندس مینایی

درختواره فقهی

روش نوین در تحلیل و اطلاع رسانی داده های فقهی

اشاره

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، تهیه نرم افزار «نور الفقاهة 3» در دستور کار قرار داده است. در این نرم افزار برای نخستین بار همگام با روشهای لفظی و موضوعی از روش «درختواره» نیز استفاده شده است به همین منظور گفتگوئی با حجة الاسلام برکتین مسئول بخش فقه و اصول معاونت تحقیقات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ترتیب دادیم تا نکات بیشتری درباره این روش جدید اطلاع رسانی و تحلیل داده های فقهی دریابیم. توجه شما را به این گفتگوی علمی جلب می کنیم.

کتابخانه اصول فقه

نخستین کتابخانه تخصصی اصول فقه

اشاره

یکی از شاخه های علوم دینی که موجب تحکیم و گسترش هر چه بیشتر شریعت الهی و فقاهت اسلامی را فراهم ساخته، «اصول فقه» است که در واقع، از درسهای زنده و اساسی حوزه های علمیه به شمار می رود؛ زیرا این علم به فهم و استنباط دقیق احکام شرعی کمک شایانی نموده و از پایه های اصلی و زیر بنای اساسی فقه اسلامی محسوب می شود.

«کتابخانه اصول فقه» نخستین نرم افزار اصولی است که جهت سامان بخشیدن به امر تحقیق و پژوهش در زمینه مباحث اصولی به علاقه مندان ارائه گردیده است و شامل مهمترین منابع شیعه در مورد اصول فقه؛ یعنی در بردارنده 75 عنوان از اساسی ترین کتب اصولی در 176 مجلد از 51 نویسنده بزرگ می باشد. قابلیتهای کارآمد و امکانات چشمگیری که در این لوح فشرده وجود دارد، موجب گشته تا پژوهشگران با استفاده از آثار برگزیده و گرانقدری که در این خصوص نگاشته شده است، تحقیقات اصولی و فقهی خود را با عمق و وسعت بیشتری به انجام رسانند.

گنجینه کتاب های فقهی در طول تاریخ یک هزاره خود سرشار از ده ها اثر و تألیف گران سنگ و بی مانند است و از ویژگی های نمایان این دورانِ میراث فرهنگی، ظهور اندیشه های ناب و ریشه دار است. این نوشته ها دربردارنده نظریه ها، گرایش ها و روش های متنوّع فقهی و مشتمل بر مطالب علمی فراوانی است.

امّا این میراث فرهنگ اسلامی، در حصار تقلید باقی ماند و در هاله ای از کهنگی پوشیده شد و فقه از حرکت چرخه نوین بیان، روش و شیوه های نوین نگارش بازماند و یا پسرفت داشت، این امر موجب گردید تا در نتیجه فقه به صورت اندیشه های متراکم و انباشته ای درآید که در کتابخانه های قدیمی و تاریخی نگهداری شود و به جز شمار اندکی فرهیخته و فقیه، کسی به سراغ آن نرود.

  • نویسنده: مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی طبق مذهب اهل بیت علیهم السلام

اشاره

مرکز تحقیقات فقهی و حقوقی قوه قضائیه به منظور ارائه منابع معتبر و اصلی فقهی و حقوقی در حال طراحی یک پایگاه اطلاعاتی در شبکه اینترنت است. با راه اندازی این سایت، امکان مطالعه مباحث حقوقی، قوانین کشوری و مستندات فقهی آنان فراهم می آید. چنین اقدامی که برای نخستین بار در کشور صورت می گیرد، بستر مناسبی را برای گسترش مطالعات فقهی و حقوقی به وجود می آورد. لازم به ذکر است که عملیات تحلیل و طراحی و پیاده سازی این پایگاه با پیشرفته ترین روشهای موجود توسط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی صورت گرفته است.

در این شماره، با مدیر پایگاه ناجح، حجة الاسلام و المسلمین محمد هادی مفتح گفتگویی را ترتیب داده ایم تا اطلاعات بیشتری از امکانات، محتوا و ساختار این سایت دریابیم. با هم این گفتگو را می خوانیم.

  • نویسنده: آرمان مهدوی

اشاره

مشهورترین و با ارزش ترین اثر فقهی قرن سیزدهم، کتاب «جواهر الکلام فی شرح شرایع الاسلام» می باشد. این کتاب که توسط امام المحقّقین، محمد حسن بن شیخ باقر بن شیخ عبدالرحیم نجفی (1196 - 1266 ق) به رشته تحریر در آمده است، از نظر وسعت تتبع و جمع آوری و احاطه بر اقوال و دلایل نظریات فقهی علماء، بر تمامی کتب فقهی برتری دارد. همچنین از نظر توجه و روی آوردن اهل علم و بزرگان از فقهاء شیعه، کمتر کتابی مانند جواهر الکلام توفیق داشته است.

مؤسسه دائرة المعارف فقه اسلامی که با هدف تدوین و نشر دائرة المعارف فقه اهل بیت علیهم السلام تأسیس شده است، در پی گزینش یک عنوانِ پایه و فراگیر فقهی برای تهیه فهرست الفبایی مباحث فقهی، کتاب ارزشمند «جواهر الکلام» را برگزید و با تهیه فهرست جامعی از مباحث آن، کتاب گرانسنگ «معجم فقه الجواهر» را پدید آورد. از آنجا که استفاده کنندگان از این کتاب، بی نیاز از مراجعه مکرّر به متن جواهر الکلام نبودند، مؤسسه یاد شده به منظور برآوردن برخی از نیازهای تحقیقی فقه پژوهان و سهولت بهره مندی از این مجموعه ارزشمند، به تهیه نسخه نرم افزاری آن اقدام نمود.

  • نویسنده: محمد خامه گر

اشاره

امروزه پیشرفت علوم و تکنولوژی با سرعت هر چه بیشتر به پیش می تازد و با روند رو به رشد خود، زندگی و روابط انسان ها را در همه ابعاد اقتصادی و فرهنگی و اجتماعی متحوّل می گرداند و به دلخواه و تمنّای کسی آثار و مسیر خود را تغییر نمی دهد. علوم و فنّاوری ارتباطات، فاصله ها را از میان برداشته و دیگر دور دستی سرزمینی ها مانع دستیابی به فرهنگ ها نمی گردد و در این بین، اینترنت و پایگاه های جهانی اطّلاع رسانی و امکانات جانبی آن همچون پست الکترونیکی تأثیر بسزایی در گسترش روابط انسانی و فراهم آوری زمینه تعامل فرهنگ ها و اندیشه ها دارد. یکی از آثار این ابزار نوین ارتباطی، تأثیراتی است که در فرآیند پاسخگویی به سؤالات شرعی از خود به جا می گذارد. این نوشتار به بررسی تأثیر پست الکترونیکی در مورد استفتائات مقلّدان می پردازد و ضرورت ایجاد تغییرات مناسب در نحوه پاسخگویی را یادآور می شود.

  • نویسنده: حسین زینی وند

اشاره

کتابخانه «الینابیع الفقهیة» بخشی از لوح فشرده نور الفقاهة(2) می باشد. این لوح فشرده، حاوی پنج برنامه معجم موضوعی در فقه و اصول می باشد که عبارت اند از:

  1. شرح اللمعة الدمشقیة، شهید ثانی قدس سره
  2. العروة الوثقی، سید کاظم یزدی قدس سره
  3. المکاسب، شیخ انصاری قدس سره
  4. کفایة الاصول، آخوند خراسانی قدس سره
  5. فرائد الاصول، شیخ انصاری قدس سره

این 5 عنوان کتاب در سال 1374 در لوح فشرده نور الفقاهة(1) عرضه شده بود. در سال 1377 که تصمیم به تولید مجدد لوح فشرده نور الفقاهة گرفته شد، کتابخانه الینابیع الفقهیة که مراحل نهایی تولید را می گذرانید، به تناسب موضوع آن؛ یعنی سنخیت یکسان در فقه و اصول، به آن ضمیمه گردید تا اینکه نور الفقاهة(1) به انضمام کتابخانه الینابیع الفقهیة، لوح فشرده نور الفقاهة(2) را به وجود آوردند.

آنچه در این مقال می آید توضیح کلیات لوح فشرده نور الفقاهة(2) و بررسی قسمت کتابخانه الینابیع الفقهیة می باشد. در مورد معجم موضوعی و ماهیّت آن باید مقاله جداگانه ای نگاشته شود.

  • نویسنده: مهندس احمد(بهروز) مینایی

اشاره

آشنایی با دستاوردهای جدید پژوهشی در عرصه فنّاوری، نقش بسزایی در ساماندهی امر تحقیق داشته، مسیر علم و اندیشه را برای پژوهشگران علوم اسلامی هموار می سازد. در این شماره، فهرستی از مهم ترین نرم افزارهای فقهی و اصولی شیعه و اهل سنّت که تاکنون از سوی مراکز و مؤسسات گوناگون علمی - تحقیقاتی تولید شده، در دسترس خوانندگان عزیز قرار می گیرد. گفتنی است که اطّلاعات ارائه شده در این نوشتار، براساس آخرین بروشورهای منتشر شده از سوی مراکز مذکور تهیه و تنظیم شده است.

  • نویسنده: علی نعیم الدین خانی

کتابخانه بزرگ نرم افزاری فقه جهان اسلام

گزارشی از نسخه سوم المعجم الفقهی و پروژه جدید آن

اشاره

معجم فقهی با دارا بودن 3000 جلد کتاب، عنوانِ شایسته بزرگ ترین کتابخانه نرم افزاری جهان اسلام را به خود اختصاص داده است. این نرم افزار با ارائه کتب مورد نیاز پژوهشگران و امکانات مناسب توانسته است نگاه بسیاری از فقه پژوهان را به خود جلب کند. در این شماره، گزارشی از آخرین نسخه معجم فقهی را که توسط مرکز معجم فقهی آیة الله العظمی گلپایگانی قدس سره تهیه شده است، می خوانیم.

  • نویسنده: مرکز معجم فقهی آیت الله العظمی گلپایگانی(ره)
صفحه1 از2
شما اينجا هستيد:خانه سایر مقالات فصلنامه شماره 04 (بهمن 1382)