اشاره

آیین رونمایی از نرم‌افزار «جامع الأحادیث - نسخه چهارم» در روز دوشنبه، هفدهم شهریور 1404ش در سالن اجتماعات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، با حضور جمعی از طلّاب، فضلا و پژوهشگران حوزه و به‌ویژه با حضور محقّقان عرصه علوم حدیث و نیز با حضور برخی مسئولان مراکز فرهنگی و پژوهشی، در قم برگزار شد.

در این جلسه، ابتداء جناب حجّت‌الاسلام و المسلمین آقای باشتنی، مدیر گروه حدیث و رجال مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، به بیان انگیزه‌ها و اهداف تولید نسخه جدید نرم‌افزار جامع الأحادیث پرداخت و قابلیت‌ها و امکانات این برنامه را تشریح کرد.

در ادامه مراسم، جناب حجّت‌الاسلام و المسلمین بهرامی، مدیر مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، با اشاره به پیشینه فعّالیت‌های مرکز، بر اهمّیّت تولید نرم‌افزارهای تخصّصی در خدمت حوزه‌های علمیه تأکید نمود. وی گفت: «رسالت اصلی این مرکز، آسان‌سازی دسترسی محقّقان به منابع اصیل و ایجاد تحوّل در روش‌های پژوهش دینی است.» دکتر بهرامی ضمن معرّفی قابلیت‌های نرم‌افزار جدید حدیثی، آن را گامی مهم در ارتقاء پژوهش‌های اسلامی دانست و افزود: «این مرکز با بهره‌گیری از فنّاوری‌های نوین، درصدد است میراث حدیثی اهل‌بیت (ع) را به شیوه‌ای روزآمد در اختیار محقّقان و دانش‌پژوهان قرار دهد.»

سخنران و میهمان ویژه این مراسم، حضرت آیت‌الله اعرافی، مدیر حوزه‌های علمیه کشور بود که ضمن تبریک میلاد پیامبر اعظم (ص) و امام صادق (ع)، به نقش بی‌بدیل حضرت رسول اکرم (ص) در بنیان‌گذاری تمدّنی نوین اشاره کرد و اظهار داشت که رسالت حوزه امروز، پیروی از سیره معرفتی و اخلاقی پیامبر است. وی در ادامه، با اشاره به تحوّلات فنّاوری و ظهور هوش مصنوعی، این پدیده را دارای ابعاد علمی، معرفتی، اجتماعی و اخلاقی دانست و تصریح کرد: «حوزه‌های علمیه باید هم‌زمان با بیم‌ها و امیدها، با ارائه نظریه و تدوین اسناد راهبردی، نقش فعّالی در هدایت این عرصه ایفا کنند.»

در پایان این جلسه، از نرم‌افزار جامع الأحادیث نسخه 4، با حضور میهمانان رونمایی شد. در این نوشتار، گزارش برگزاری این مراسم و گزیده بیانات سخنرانان برنامه، ارائه می‌شود.

اشاره

به دنبال برگزاری آیین رونمایی از نرم‌افزار جامع الأحادیث - نسخه 4، بر آن شدیم تا نگاهی گذرا به محتوا و قابلیت‌های این محصول ارزشمند و کاربردی داشته باشیم. ازاین‌رو، مقاله حاضر که به کوشش حجّت‌الاسلام والمسلمین باشتنی، مدیر گروه حدیث و رجال مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) سامان یافته، ارائه می‌شود. امید است مورد استفاده خوانندگان عزیز قرار گیرد.

اشاره

این پژوهش به منظور بررسی تبیین مواجهه پیشوایان دینی با نوآوری‌های عصر خویش، به روش توصیفی - تحلیلی و با استفاده از قرآن کریم، احادیث و تاریخ، انجام شده است. پرسش محوری آن، بررسی این مسئله است که آیا بهره‌گیری از فنّاوری‌های روز، جایگاهی در سیره معصومان (ع) و علماء شیعه داشته است؟

یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که استفاده هوشمندانه و فعّال از فنّاوری، سنّتی دیرپا و ریشه‌دار در سیره رهبران دینی است. در عصر انبیاء، نمونه‌هایی مانند: کشتی حضرت نوح (ع)، زره حضرت داوود (ع) و سد ذوالقرنین، و در عصر پیامبر اسلام (ص) و ائمه (ع)، مواردی چون: خندق، منجنیق، قنات‌سازی و تشویق به علوم تجربی، گواه این مدعاست. این سیره در دوران علماء متأخّر، از شیخ بهایی تا مراجع معاصر، با مواجهه مثبت با صنعت چاپ، رادیو، تلویزیون و در نهایت، فضای مجازی و هوش مصنوعی ادامه یافته است.

مقاله حاضر با گذر از بررسی تاریخی، فواید راهبردی فنّاوری اطّلاعات را برای تبلیغ دین برمی‌شمارد و مهمّ‌ترین چالش‌های این عرصه مانند: سطحی‌نگری، انتشار شبهات و تهدید هویت حوزوی را تحلیل می‌کند. نتیجه نهایی، آن است که انزوا از فنّاوری، مخالف سیره معصومان (ع) است و وظیفه نهادهای دینی در عصر کنونی، حضور فعّال، تولید محتوای عمیق و به خدمت‌گیری ابزارهایی مانند هوش مصنوعی در جهت ترویج دین، مبتنی بر الگویی حکیمانه و بومی است.

چکیده

این مقاله، به تحلیل مسیر تحوّل حدیث‌پژوهی در بستر فنّاوری‌های نوین می‌پردازد و نشان می‌دهد چگونه هوش مصنوعی توانسته پژوهش در متون روایی را از مرحله جست‌وجوی سنّتی واژهمحور به تعامل معنایی و گفت‌وگویی ارتقاء دهد. تمرکز پژوهش، بر سامانه «گفت‌وگو با احادیث نور» است که با بهره‌گیری از پردازش زبان طبیعی و جست‌وجوی معنایی، امکان طرح پرسش به زبان طبیعی و دریافت پاسخ مستند را فراهم می‌سازد.

در این نوشتار، سعی شده با بررسی ظرفیت‌ها و چالش‌های این سامانه، ضرورت حرکت به سوی چت‌بات حدیثی تخصّصی، با رویکردی میان‌رشته‌ای تبیین شود. همچنین در پایان، مدل پیشنهادی برای تکامل ایمن و علمی این سامانه ارائه شده که بر ترکیب سه مؤلّفه: بازیابی معنایی، استدلال تبیینی و اعتبارسنجی نقلی استوار است؛ مدلی که می‌تواند مبنایی برای شکل‌گیری نسل جدید دستیارهای پژوهشی هوش مصنوعی در علوم اسلامی باشد.

اشاره

برگزاری «دوره آشنایی با هوش مصنوعی» در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) که توسط حجّت‌الاسلام‌والمسلمین احمد شجاعی‌فر، کارشناس کتابخانه‌های دیجیتال نور ارائه شد، ما را بر آن داشت تا خلاصه‌ای از مباحث مطرح‌شده در این جلسات ارزنده و کاربردی را خدمت خوانندگان فرهیخته فصلنامه ره‌آورد نور ارائه دهیم.

در این نوشتار، با چیستی لغوی، تعریف اصطلاحی، بنیان علمی (ارتباط با سایر علوم)، تاریخچه، فرصت‌ها و تهدیدهای هوش مصنوعی آشنا می‌شویم. در ادامه، خلاصه‌ای از این مطالب، با اندکی ویرایش و اصلاح، به خوانندگان عزیز ارائه می‌شود.

چکیده

رایانه و فنّاوری‌های وابسته به آن، به‌ویژه هوش مصنوعی، از بزرگ‌ترین دستاوردهای بشر معاصر به شمار می‌آیند. این پدیده‌ها، توانایی انسان در فهم و شبیه‌سازی فرآیندهای ذهنی و رفتاری را به نمایش گذاشته‌اند و بسیاری را به این پرسش واداشته‌اند که آیا مرزی واقعی میان انسان و ماشین وجود دارد؟ مقاله حاضر، با رویکردی تطبیقی و میان‌رشته‌ای، به بررسی تفاوت‌های بنیادین میان «انسانِ آفرینش‌یافته از سوی خداوند» و «ماشینِ ساخته‌شده به دست بشر» می‌پردازد.

در این راستا، ابتداء توانایی‌های وجودی انسان مانند: آگاهی، اراده، خلاقیت و معنویت مورد تحلیل قرار گرفته و سپس، نشان داده می‌شود که رایانه و هوش مصنوعی، هرچند از انسان الهام گرفته و در حوزه‌هایی چون: دقّت، سرعت و پردازشِ داده از او پیشی گرفته‌اند، امّا فاقد جوهر آگاهی، احساس، اختیار و اخلاق‌اند.

در پایان، نتیجه گرفته می‌شود که انسان، موجودی الهی با ابعاد مادّی و روحانی است و هیچ مصنوعی، هر اندازه پیشرفته، نمی‌تواند جایگزین او شود؛ زیرا روح خدا در انسان دمیده شده و همین عنصر، مرز نهایی میان آفرینش الهی و ساخت بشر است.