اشاره

به مناسبت هفته پژوهش، دهمین نشست از سلسله‌نشست‌های علوم اسلامی و انسانی دیجیتال با موضوع «مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی؛ راه رفته و راه پیش رو» در تاریخ 17 آذر 1401 در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در شهر مقدّس قم برگزار گردید. در این نشست، آقای دکتر طالب‌پور، ریاست پژوهشکده اعجاز قرآن دانشگاه شهید بهشتی، مهمان اصلی این برنامه بودند که به ارائه سخن پرداختند.

ایشان، خود از جمله مؤسّسان مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بوده‌اند؛ امّا علاوه بر این، ریاست پژوهشکده اعجاز قرآن و پژوهشکده فضای مجازی و پژوهشکده مطالعات میان‌رشته‌ای قرآن، از جمله مسئولیت‌های ایشان بوده است. از دیگر افتخارات ایشان، دریافت لوح تقدیر به عنوان خادم قرآن در سال 1375، عضو هیأت علمی برتر در ارتباط با جامعه و صنعت دانشگاه شهید بهشتی در سال 1398، پژوهشگر برگزیده دانشگاه شهید بهشتی بر اساس شاخص ارتباط با صنعت در سال 1396، همچنین، پژوهشگر برگزیده پژوهشکده فضای مجازی در سال 1392 است.

تولید پالایش هوشمند محتوا، همکاری در پژوهش‌های قرآنی و ارائه و اجراء طرح‌های فرهنگی جدید با استفاده از فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات، بررسی اعجاز علمی قرآن و تهیه محتوا برای کتابخانه دیجیتالی و نیز آزمایشگاه گرافیک کامپیوتری، از دیگر فعّالیّت‌های دکتر طالب‌پور است. همچنین، ایشان مؤلّف کتاب‌های: پردازش تصویر فنّاوری اطّلاعات و ارتباطات، تجارت الکترونیک و هوش تجاری و رویکرد مدیریتی هستند.

آنچه در ادامه می‌آید، مهم‌ترین سخنان ایشان در این جلسه است که از نظر می‌گذرد.

اشاره

آنچه در این نوشتار می‌خوانید، برگرفته از سخنرانی مهندس احمد ربیعی‌زاده، مدیر آزمایشگاه هوش مصنوعی و علوم اسلامی دیجیتال نور است که در سلسله نشست‌های تخصصی هفته پژوهش در سالن اجتماعات مرکز ارائه شده است. مهندس ربیعی‌زاده، ضمن اشاره به روند تکامل موضوع هوش مصنوعی در این مرکز، به بیان اهداف، دستاوردها و چشم‌اندازهای این مبحث در تولید محصولات نور پرداخت که به‌روشنی نشانگر آن است، مرکز نور در طی بیش از سه دهه فعالیت خویش، روند روبه‌رشدی را در حوزه هوش مصنوعی علوم اسلامی و انسانی پشت سر گذاشته و برنامه‌های کاربردی و ابزارهای ارزشمندی را در این باره عرضه نموده و مسیر پژوهش در علوم و معارف اسلامی و انسانی را هموار ساخته است.

اشاره

نرم‌افزار کتابخانه دروس حوزوی2، مشتمل بر منابع مهم کتاب‌های درسی حوزه‌های علمیه در پایه‌های مختلف از مقدمات تا پایان سطح و شروح و حواشی هریک از کتاب‌ها و پیش‌نیازهای علمی طلاب و اساتید است. نسخه اوّل این برنامه، در سال 1393ش تولید شد و نسخه دوم آن، در سال 1400ش عرضه گردیده است.

این گزارش، به معرفی اجمالی امکانات و قابلیت‌های نسخه دوم و محتوای مراسم رونمایی این نرم‌افزار پرداخته است. سخنران ویژه این مراسم، آیت الله حسینی بوشهری بوده است و پیش از ایشان نیز رئیس محترم مرکز نور، دکتر محمدحسین بهرامی، سخنرانی کردند و نکات ارزنده‌ای را یادآور شدند.

درآمد

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، با عنایت رهبر فرزانه انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای(مدّ ظله العالی) در سال 1368ش راه‌اندازی شده است. اشاعه فرهنگ غنی اسلام، آسان‌سازی دستیابی به منابع و متون اصیل دینی و نیز سرعت بخشیدن به امر کاوش و پژوهش در حوزه علوم اسلامی با بهره‌گیری از فناوری اطلاعات و به‌کارگیری امکانات رایانه‌ای برای ارائه معارف حقّه اهل‌بیت(ع) به جهانیان در شکل و قالب جدید، از اهداف مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی شمرده شده است.

فعالیت‌های این مرکز که معمولاً در قالب تولید محصولات برخط و برون‌خط به انجام می‌رسد، مرهون تلاش جمعی از فضلای حوزه علمیه و مهندسان حوزه فناوری اطلاعات است. تولید محصولات نرم‌افزاری و اینترنتی در حوزه‌های مختلف علوم اسلامی و انسانی، هریک مراحل مختلفی را طی می‌کند؛ مراحلی چون: شناسایی منابع، آماده‌سازی اطلاعات، غنی‌سازی و فرآوری داده‌ها، پردازش اطلاعات، برنامه‌نویسی و تولید.

در این میان، شناسایی و آماده‌سازی اطلاعات چندرسانه‌ای، قسمتی از فعالیت‌ها و مراحل تولید و تکمیل اطلاعات هر پروژه است. بدین منظور، در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بخش جداگانه‌ای متکفل این نوع از فعالیت‌ها و خدمات مرتبط با داده‌هایی مانند: فیلم، صوت، تصویر و کارهای همسو با اطلاعات چندرسانه‌ای است.

آنچه در این گزارش کوتاه از نظر شما خوانندگان گرامی می‌گذرد، نگاهی است به ویژگی‌ها، قابلیت‌ها، خدمات و دستاوردهای استودیوی چندرسانه‌ای نور.

مرکز نور، داده‌پرداز علوم و معارف اسلامی

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با عنایت رهبر فرزانه انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای در سال 1368 تأسیس گردید. هدف اصلی این مرکز، اشاعه فرهنگ غنی اسلام با آسان‌سازی دستیابی به منابع و متون اصیل دینی با بهره‌گیری از امکانات رایانه‌ای است. تولید محتوای علوم اسلامی و انسانی که ثمره آن در محصولات و وبگاه‌های مرکز قابل مشاهده است، به صورت مستمرّ در این مرکز ادامه دارد.

با توجّه به توانمندی‌های فنّی و داده‌ای و وجود شبکه ارتباطی با صدها مرکز حوزوی، علمی ـ پژوهشی،‌ دانشگا‌هی و دولتی، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی مناسب‌ترین گزینه برای راه‌اندازی مرکز داده علوم اسلامی کشور با هدف ارائه خدمات اطّلاعاتی به مراکز تابع دفتر رهبری، روحانیون و اساتید، وزارت علوم، تحقیقات و فنّاوری و همچنین مراکز دولتی و خصوصی است.

چکیده

پیامبر اکرم(صلی الله علیه وآله) فرموده: «خیرکم من تعلّم القرآن وعلّمه؛ بهترین شما، کسی است که قرآن را بیاموزد و آن را به دیگران نیز بیاموزاند.» (نوری، 1408، ج4: 235؛ بخاری، 1422، ج17: 27). این حدیث نبوی، در درجه اوّل ناظر به تعلّم و تعلیم قرائت قرآن، و بعد از آن، فهم و درک معانی بلند آن است. قرائت صحیح قرآن کریم، خود، مبتنی بر نگارش دقیق و صحیح املائی مصحف شریف، بر اساس رسم‌الخط شایع و رایج در میان مردم است.

در بخش نخست این نوشتار، مروری به ضرورت، اهمّیّت و تاریخچه رسم‌الخط می‌شود. آنگاه رسم‌الخطّ مصحف عثمانی معرّفی شده و سپس، به توحید مصاحف پرداخته شده است. بعد از این، کاربرد انواع خطّ در قرآن صدر اسلام مطرح شده و سخنی در توقیفی یا اجتهادی بودن رسم‌الخطّ ارائه می‌گردد و آنگاه رابطه رسم‌الخطّ با اختلاف قرائات و توجیهاتی را که برای این اختلافات ارائه شده، بیان کرده‌ایم. در ادامه، به بررسی مصداقی رسم مصحف عثمانی می‌پردازیم. مصادیقی چون: رسم همزه آخر واژه، بیان پایه‌های همزه، چسبیدگی‌های نادرست، جداسازی‌های بی‌مورد، هماهنگ‌سازی تای مربوطه و مبسوطه، قاعده نگارش حروف زائد، شیوه کتابت صاد و سین، ابدال و نیز شکل نگارش الف آخر کلمه، از آن جمله است.

گفتنی است که بخش اوّل مقاله، در این شماره از فصلنامه ره‌آوردنور ارائه می‌شود و بخش دوم نیز تحت عنوان «بررسی مصداقی رسم مصحف عثمانی» به توفیق الهی در شماره‌ آتی در معرض استفاده علاقه‌مندان و قرآن‌پژوهان عزیز قرار خواهد گرفت.

تبلیغات و اطلاع‌رسانی

با پیشرفت فنّاوری اطّلاعات و ضریب نفوذ اینترنت در جوامع، ناگهان شاهد ظهور شبکه‌های اجتماعی مجازی شدیم؛ به گونه‌ای که ارتباطات و گفت‌وگوی کاربران با یکدیگر، بسیار آسان گردید. به تناسب این تحوّل در عرصه فنّاوری، گام دوم نیز برداشته شد و با ارایه گوشی‌های هوشمند، ضریب نفوذ شبکه‌های اجتماعی سرعت گرفت.

ظهور این تغییرات، آن قدر سریع بود که عقب ماندن نسلی نسبت به نسل بعدی، کاملاً مشهود و عینی گردید. تلفن‌های هوشمند به صورت مداوم ارتقاء پیدا می‌کردند و امکانات سخت‌افزاری و نرم‌افزاری بیشتری برای شبکه‌های اجتماعی فراهم می‌آوردند. به تناسب ارتقاء سخت‌افزار، نرم‌افزارهای ارتباطی نیز بسیار سریع رشد کرده یا حذف می‌شوند. تقریباً همه ما شاهد جابه‌جایی میان چندین شبکه اجتماعی در طول پنج سال اخیر بوده‌ایم.

اشاره

گروه فرهنگ دینی و تبلیغ، در معاونت پژوهش مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی فعّالیّت می‌کند. عمده فعّالیّت‌ها و محصولات این مرکز، برای متخصّصان و پژوهشگران علوم اسلامی و انسانی شکل می‌گیرد. در گروه فرهنگ و تبلیغ، فعّالیّت‌ها معطوف به مخاطبان عمومی است و در نتیجه، سطح محتواها و فعّالیّت‌ها نیز متناسب با همین مخاطب، مورد نظر و توجّه قرار می‌گیرد. در ادامه، گفت‌گویی با حجّت‌الاسلام والمسلمین احمد اکبری، مدیر گروه فرهنگ و تبلیغ مرکز نور را از نظر می‌گذرانیم.

درآمد

امور کاربران مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، یکی از بخش‌های فعّالِ معاونت بازرگانی و خدمات فرهنگی به شمار می‌آید که از دو واحد «نصب» و «پشتیبانی» تشکیل شده است. بدیهی است، اصلی‌ترین کار این بخش، بعد از اتمام فرایند تولید و عرضه نرم‌افزارهای نور آغاز می‌شود و کارشناسان خدوم و پُرتلاش آن، همواره باید به ابهام‌ها، سؤال‌ها و پیشنهادهای محقّقان و کاربران برنامه‌های نور پاسخ گویند و در خصوص فرایند نصب و فعّال‌سازی نرم‌افزارهای مرکز در قالب پیشخوان نور و تحت شبکه نیز جوابگوی خریداران باشند و گره از مشکلات آنها باز کنند.

با توجّه به اهمّیّت این بخش در روند تولید، عرضه و معرّفی محصولات مرکز، در نوشتار پیش رو، به تبیین گوشه‌ای از خدماتی که بخش امور کاربران به مخاطبان و مشتریان خود ارائه می‌کند، می‌پردازیم. در ابتداء اهداف و شرح وظایف این بخش را مرور می‌کنیم و آنگاه از زبان دست‌اندرکاران، خدمات و فعّالیّت‌های ارزنده و راهگشای آن را معرّفی می‌نماییم.

اشاره

اطّلاع‌رسانی چهره‌به‌چهره در زمینه چگونگی بهره‌گیری از امکانات رایانه و نرم‌‏افزارهای اسلامی به شخصیت‌های علمی داخل و خارج کشور، از جمله: عالمان، اندیشمندان، مسئولان نهادهای فرهنگی، سیاستمداران، اساتید و فرهیختگان حوزه و دانشگاه، در شمار اقدامات فرهنگ‌ساز بخش «روابط عمومی و بین‌الملل» مرکز تحقیقات کامیپوتری علوم اسلامی است.

ارتباط با شخصیت‌های حقیقی و حقوقی خارج از مرکز؛ شرکت و حضور در مجامع، سمینارها، کنگره‌ها و جلسات علمی، فرهنگی و تحقیقاتی داخلی و خارجیِ مرتبط با فعّالیت‌های مرکز؛ کارشناسی در خصوص درخواست تأسیس و ایجاد بانک‌های اطّلاعات خودگردان و مدیریت و نظارت بر عملکرد آنها، گوشه‌هایی از وظایف این بخش به شمار می‌رود.

نظر به اهمّیّت بحث روابط عمومی و بین‌الملل در مرکز نور، به حضور مدیرکل این دفتر، جناب حجت‌الاسلام والمسلمین محمدباقر خوانساری رسیدیم تا از نزدیک با پیشینه، وظایف، فعّالیّت‌ها و برنامه‌ها و چشم‌اندازهای بخش مذکور، بیشتر آشنا شویم.

اشاره

در سال‌های گذشته، تولید محتوا و عرضه آن به کاربران، یکی از مؤلّفه‌های مطرح در حوزه فنّاوری اطّلاعات به شمار می‌رفت؛ امّا امروزه یکپارچه‌سازی داده‌ها به همراه تعامل با کاربران و استفاده‌کنندگان محصولات نرم‌افزاری، از اهمّیّت بسیار بالایی برخوردار است. نظر به اهمّیّت مباحث فنّی و هوش مصنوعی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، با معاون محترم فنّی مرکز نور، جناب آقای مهندس، مهدی نیکنام، گفت‌وگو نمودیم.

در این مصاحبه، به مباحث و محورهایی همچون: جایگاه معاونت فنّی، بخش اداره‌ها و وظایف کلّی، بسترهای تولید نرم‌افزار در مرکز، یکپارچه‌سازی اطّلاعات (گراف دانش)، تعامل با مراکز علمی و مؤسسات پژوهشی دیگر، داده‌محوری و ارزیابی رفتار کاربران، خواهیم پرداخت. امید است که مورد توجّه و استفاده علاقه‌مندان قرار گیرد.