پارک علمی
پارک علمی، سازمانی است که به وسیله متخصصان حرفه‌ای اداره می شود و هدف آن افزایش ثروت در جامعه از طریق تشویق و ارتقای فرهنگ نوآوری و افزایش قدرت رقابت در میان شرکت‌ها و مؤسساتی است که متکی بر علم و دانش در محیط پارک فعالیت می‌کنند برای دستیابی به این اهداف، پارک علمی، دانایی و فناوری را در میان دانشگاه‌ها، مؤسسات تحقیق و توسعه، مراکز تولید علم و بازار به جریان می‌اندازد.
نام بیشتر پارک‌های علمی از دو قسمت یا دو کلیدواژه تشکیل شده است که بیانگر ویژگی‌های آن‌ها هستند. کلیدواژه اول به فضای فیزیکی اشاره دارد و با واژه‌هایی از قبیل: مرکز، پارک، پلیس و شهرک مشخص می‌شود. کلیدواژه دوم به فعالیت اشاره دارد و با واژه‌هایی همچون: تحقیقاتی، علمی و تکنولوژیک مشخص می‌شود.
و در اکثر موارد در نام‌گذاری آن، اصطلاحات متعددی از قبیل: شهرک تحقیقاتی، شهرک علمی، پارک صنعتی و قطب تکنولوژی که دارای مفاهیم یکسانی هستند، مورد استفاده قرار می گیرد.
تاریخچه پارک‌های علمی
امروزه پارک‌های علمی را یک پدیده غربی می دانند که قدمت آن به دهه 1950 میلادی برمی‌گردد و نخستین پارکی که از سوی همگان به عنوان پارک علمی شناخته شد، پارک تحقیقاتی استانفورد واقع در ایالت کالیفرنیای آمریکا است که اندیشه آن در سال 1951 مطرح گردید و زاییده اندیشه فردریک ترمن(2) است که بعداً به پدر بزرگ درّه سیلیون ملقب شد. این پارک توانسته است ارتباط مؤثری بین دانشگاه و صنعت برقرار سازد و موجب زایش صنعتی را فراهم سازد. موفقیت این پارک، توجه سایر ایالت‌های آمریکا و بسیاری از کشورهای صنعتی را به خود جلب کرد و کشورهای روسیه (شوروی سابق)، ژاپن، فرانسه و انگلستان از قدیمی‌ترین کشورهای هستند که قبل از دهه 1970 به تأسیس و راه‌اندازی پارک علمی اقدام نمودند و کشورهای کانادا، فرانسه، دانمارک، استرالیا، بلژیک، سوئد، تایوان و فلسطین اشغالی نیز از اواخر 1960 مطالعات آن را شروع کردند و در دهه 1980 فعالیت خود را آغاز نمودند.(3)
باید سوگمندانه اعتراف کرد که تاسیس پارک‌های علمی در کشور ما با تأخیر حدود نیم قرن آغاز گردیده و پارک فناوری پردیس، اولین پارک فناوری است که در اردیبهشت ماه 1380 شمسی توسط دفتر همکاری‌های فناوری ریاست جمهوری تأسیس گردید. این پارک در 25 کیلومتری شمال شرق تهران و در کنار شهر جدید پردیس در منطقه‌ای به مساحت 20 کیلو متر واقع شده است.
با مطالعه در ساختار مراکز علمی در قرن یازدهم و دوازدهم هجری قمری می‌توان ایده‌هایی از این نوع مراکز علمی را در حوزه‌های علمیه و مراکز علمی تشیع نیز مشاهد کرد. اگر چه به این عنوان نامی از آن برده نشده است، ولی نمونه کوچکی از آن طراحی گردید است.
پارک‌های علمی؛ نقش‌ها و کارکردها
بویک من(4) سه نقش کلیدی برای پارک‌های علمی مطرح کرده است:
- ترویج و پرورش نوآوری؛
- افزایش نرخ انتقال تکنولوژی؛
- پشتیبانی و توسعه شرکت‌های کوچک. (5)
منابع دیگر نیز پارک‌های علمی را ابزار پشتیبانی از «اقتصاد دانش بنیان» و «توسعه تکنولوژیک بازار محور» قلمداد کرده‌اند.
رائو معتقد است که کشورها با تأسیس پارک‌های علمی به پنج مزیت زیر دست می‌یابند:
توسعه تکنولوژیک، توسعه خوشه‌های صنعتی، اشتغال‌زایی، کارایی کسب و کار، ارتباط صنعت با دانشگاه.(6)
آقا ملکی و رضائی(7) اهداف و انگیزه‌های تأسیس پارک‌های علمی را به شرح ذیل جمع‌بندی کرده‌اند:
- الف- فراهم‌سازی بسترهای فیزیکی و عینی مورد نیاز برای پرورش و شکوفایی خلاقیت پژوهشگران و نوآوران از طریق ایجاد فضاهای مطلوب؛
- ب - صرفه‌جویی اجتماعی در وقت و هزینه‌های ارتباطی از طریق گردهم آوردن مجموعه‌ی عناصر؛
- ج - تسهیل ارتباطات متقابل و نزدیکی همه عناصری که در گردونه تحقیق و توسعه و تولید به کسب و کار اشتغال دارند؛
- د - صرفه‌جویی اقتصادی در سرمایه گذاری‌های زیربنایی؛
- ﻫ - استفاده بهینه از سرمایه‌های خرد؛
- و - فراهم شدن زمینهی اجرایی طرح‌های تحقیقاتی میان‌رشته‌ای.
ویژگی‌های اصلی پارک‌های علمی
ویژگی‌های بارز و در عین حال مشترک پارک‌های علمی عبارت اند از :
- تحقیق و توسعه در زمینه فناوری سطح بالا. در این پارک‌ها تولید انبوه جایی ندارد و صنایع بزرگ در آن‌جا تأسیس نمی‌شود.
- تحقیق در این پارک‌ها در راستای رفع نیاز‌های صنایع مشخص انجام می شود و در این پارک‌ها تحقیق می شود تا مشکل خاص یا تنگناهای علمی یک صنعت به‌خصوص را حل کنند؛
- صنایعی که در این پارک‌ها تأسیس می‌شوند، صنایع سبک و فناورانه است؛
- پارک‌ها محل تمرکز مجموعه‌ای از فعالیت‌های به هم پیوسته است و فعالیت‌های درون این پارک‌ها با هم رابطه‌ای تنگاتنگ دارند؛
- از دیگر ویژگی‌های اصلی پارک‌های علمی، زایش صنعتی است و به ایجاد صنایع جدید و فضای رقابت و بهبود کیفیت می‌انجامد؛
- فضای بوستانی پارک‌ها؛
- افرادی که در پارک‌های علمی کار می‌کنند؛ افراد متخصص و ماهری هستند.
پارک علم و فناوری علوم انسانی و اسلامی
تا به حال تحقیقات جامعی در باره امکان ایجاد پارک علم و فناوری علوم انسانی و چگونگی ارتباط آن با اقتصاد منتشر نشده است و فقط در طرح‌های آتی وزارت علوم و تحقیات قرار داد(8) . اما از آن‌جا که در تعریف پارک‌های علمی افزایش ثروت در جامعه از طریق تشویق و ارتقای فرهنگ نوآوری و افزایش قدرت آمده است، بعضی بر این باورند که علوم انسانی موجب افزایش ثروت نمی‌گردد و در تعریف پارک‌های فناوری قرار نمی‌گیرد و سرمایه‌گذاری در این زمینه به صلاح دولت و سرمایه‌گذاران نمی‌باشد.
اما این پندار واقع‌بینانه نیست؛ زیرا به باور بسیاری دیگر تجاری‌سازی علوم را نمی‌توان تنها مختص صنعت دانست و علوم انسانی نیز می توانند موجب افزایش ثروت گردند و در بسیاری از کشورهای دنیا تجاری‌سازی ایده را در رأس کارهای خود قرار می‌دهند و هر ایده‌ای که ایجاد می‌شود، فیلم سینمایی آن را می سازند که این همان تجاری‌سازی ایده است(9).
اما سؤالی که باید از مدعیان خروج علوم انسانی از تعریف و اهداف پارک علمی فناوری پرسید، به‌خوبی گویای لزوم این نوع پارک‌ها می‌باشد. و آن این است که: آیا توسعه علمی و به تبع آن، توسعه فناوری و اقتصادی، مستقل از حفظ هویت اسلامی و یا به صورت طبیعی همراه با حفظ هویت اسلامی خواهد بود؟ آیا همراه داشتن این دو حوزه با هم، مستلزم سیاست‌گذاری و برنامه‌ریزی ویژه نیست؟ و آیا برای تحقق اهداف سند چشم‌انداز بیست‌ساله کشور هم‌سویی ظاهری میان علم، فناوری و دین کفایت می‌کند؟ یا باید ماهیت علم و فناوری، بر اساس مدلی جدید بر پایه باورها و معارف و حقایق اسلامی و دینی طراحی گردد؟
روشن است که مفهوم «توسعه علمی» به هیچ وجه مفهومی عینی و مستقل از ارزش‌ها اسلامی و دینی نمی‌باشد و توسعه علمی، فناوری و اقتصادی که در سند چشم‌انداز بیست ساله کشور بر آن تأکید فراوان شده است، نمی‌تواند به طور کامل مستقل از باورهای و اعتقادات اسلامی به‌خصوص شیعی باشد. از این رو، برنامه‌ریزی و اجرای برنامه‌های «توسعه علمی، فناوری و اقتصادی» و «توسعه و تکامل هویت اسلامی و بومی» ضروری به نظر می‌رسد.
به این مطالب می‌توان اضافه کرد که هدف اصلی از ایجاد پارک علمی افزایش ثروت در جامعه از طریق ارتقا فرهنگ نوآوری و رقابت سازنده میان شرکت‌های حاضر در پارک و مؤسسه‌های متکی بر علم و دانش است و افزایش ثروت تنها از راه اقتصاد، افزایش درامد و جلب نقدینگی ایجاد نمی‌شود؛ بلکه افزایش درآمد و جلب نقدینگی، مرحله نخست آن است و استفاده صحیح از ثروت، جلوگیری از اسراف و تبذیر و مدیریت صحیح در امور اقتصادی و سیاسی و آموزش صحیح در موارد بحرانی نیز می‌تواند به افزایش ثروت در جامعه کمک کند. در نظر بگیرید اگر فردی از راه کار و کسب ثروتی را به‌دست آورد، ولی آن را در راه‌های بیهوده خرج نماید و یا با اسراف و تبذیر و ندانم کاری ثروت خود را از بین ببرد، موجب افزایش ثروت او نشده؛ بلکه قدرت خرید او را نیز کاهش می دهد و اگر همین فرد آن را در راه صحیح خرج می کرد و راه‌های جلوگیری از فساد آن را می‌دانست، به ثروت افزوده دست می یافت و این دانش‌ها فقط در سایه علوم انسانی، به‌خصوص علوم اسلامی، امکان‌پذیر است. بنا براین، با ایجاد پارک علمی علوم انسانی و اسلامی و به‌دست آوردن راه نوین در ارائه دانش و عقاید دینی می توانیم کمک خوبی به افزایش ثروت در جامعه بنماییم.
حوزه علمیه و لزوم ایجاد پارک علمی علوم اسلامی
نباید فراموش شود که هدف از آفرینش انسان فقط مادیات و جلب ثروت در این دنیا نیست و مسائل بسیار بالاتری نیز وجود دارد که باید به آن توجه نمود و اشرفیت آدمی بر دیگر مخلوقات همان ثروت عظیمی است که خداوند متعال به او عنایت کرده است و آن تکامل انسانى یا قرب به پروردگار و حرکت وجودى ناقص به سوى وجودى بى‌نهایت کامل می‌باشد.
اما سؤالى که پیش می آید این است که آدمى باید چه کند تا به انجام دادن مسئولیتى که هدف از آفرینش او بوده است، موفق شود و در پس دیوار عقب‌ماندگى قرار نگیرد؟
پاسخ به این سؤال و پرسش‌های مشابه، فقط توسط علوم اسلامی که برگرفته از تعالیم اسلام ناب محمدی(ص) می باشد، امکان‌پذیر است.
و برای این‌که باورهای اسلامی و دینی را در جامعه تقویت نماییم و جامعه‌ای مبتنی بر خدامحوری داشته باشیم، همان‌طور که سند چشم‌انداز بیست‌ساله کشور ایران گویای همین مسأله است،لازم است که همگام با پیشرفت صنعتی، مسائل نوین اسلامی و به‌خصوص شیعی را در تمامی عرصه‌ها اعم از: فقه، اصول، تفسیر و مسائل سیاسی و اجتماعی و حتی مدیریتی و اقتصادی به روشنی تبیین نماییم و برای این منظور، وجود مکان مناسبی که با روش‌های نوین و با استفاده از ابزار جدید طراحی شده باشد، ضروری به نظر می‌رسد و این مکان مناسب، همان پارک‌های فناوری و عملی است که باعث شکوفایی علوم اسلامی خواهد شد.
پی‌نوشت‌ها: