کلید واژگان: سرقت ادبی، پلیجریزم، پژوهش، سرقت علمی.
درآمد
سرقت ادبی (Plagiarism) را میتوان یک «تصاحب غیر منصفانه» و «دزدی و نشر زبان، اندیشه ها، ایده ها و یا عبارتهای نویسنده دیگر»، و «بازتعریف آن به عنوان کار اصلی خود و جا انداختن آن به اسم خود» تعریف کرد؛ یا این‌که اندیشهای را به گونه ای بیان نمود که آن ایده، به صورت مبهم و غیر شفاف یا غیر قانونی باقی بماند و مشخص نشود که ریشه آن در کجا است. این پدیده، همواره به پژوهش‌های امروزی و در کنار پیدایش فناوری اطلاعات متقارن بوده و در شدت یافتن سرقت ادبی آگاهانه یا نا آگاهانه، تأثیر بسیاری داشته است.
تصور مدرن و امروزی از سرقت ادبی، به عنوان یک کار غیر اخلاقی و این‌که آیا اصالت داشتن ایده، اخلاقی است یا خیر، از قرن هجدهم در اروپا، به ویژه با جنبش رومانتیک مطرح گردید. سرقت ادبی، به عنوان یک تقلب علمی در نظر گرفته شد و ذیل عنوان یکی از شاخه های اخلاق ژورنالیستی و مطبوعات قرار گرفت که در طی آن، تقابل با سرقت ادبی، به عنوان یک قانون شناخته شده، مرتکب‌شوندگان را سرانجام به اخراج و طردشدگی میکشاند.
پدیده سرقت ادبی، در اصل و ریشه، جرم محسوب نمیشود؛ ولی در جوامع علمی و صنعتی، به این عمل به عنوان یک سرپیچی اخلاقی جدی نگریسته میشود و موارد سرقت ادبی، میتواند به عنوان سرپیچی در برابر قوانین وضعشده کپیرایت در نظر گرفته شود. در اهمیت تقابل با این پدیده، همین بس که امروزه شرکتها و پایگاه‌های بسیاری در صدد هستند تا به مرور، قدرت رصد موتورهای جستجو و شناسایی خود را افزایش دهند؛ به گونهای که درصد تقلب و امکان سرقت را به پایین‌ترین حد برسانند و این امر، جایگاه ویژه‌ای را در جوامع علمی غرب به خود اختصاص داده است. در ادامه این نوشتار، به برخی از نرم افزارها و محصولاتی که بعضی شرکتها برای مقابله با سرقت ادبی و پیش‌گیری از آن تولید کردهاند، اشاره شده و با اندکی مقایسه، به معرفی اجمالی آنها و شیوه فعالیت‌شان پرداخته میشود.
1. پایگاه اینترنتی Turnitin
شرکت «ترنیتین»، در سنجش و بهبود آموزش دانشجویان، به عنوان یک پیش‌گام جهانی به فعالیت مشغول میباشد. این شرکت، خدماتش را بر محور بررسی اصالت نوشتار، درجهبندی برخط و بازبینی هم‌زمان قرار داده است که این امر، موجب بهینهسازی وقت استادان و بازخورد غنی آن برای دانشآموزان میگردد.
این محصول، یکی از پرکاربردترین محصولات آموزشی در سراسر دنیا است و در بیش از 000/10 مؤسسه (مشتمل بر 135 کشور)، مورد استفاده قرار گرفته است. این مؤسسات به صورت برخط، آثار و مقالات دانشجویان و ارزش‌یابی آنها را بررسی مینمایند.
«ترنیتین»، همچنین پایگاه دیگری را به نام «Ithenticte» پیشنهاد میکند که آن نیز به عنوان یک ابزار در شناساندن سرقت علمی در مقالاتِ ارائهشده به نشریات، به عرضه خدمات میپردازد. این پایگاه که نوشتارها را بررسی مینماید، یک ابزار شکل‌دهنده مناسب برای نویسنده ها به شمار میآید. شایان توجه است که پایگاه ترنیتین، به وسیله مؤسسه «Warburg Pincus» پشتیبانی شده، دفتر مرکزی آن در اوکلند آمریکا (در نزدیکی شهر سانفرانسیسکو) بوده و همچنین به کمک یک مؤسسه بین‌المللی در شهر نیوکاسل انگلیس، به فعالیت مشغول است.
خدمات:
1. پوشش بیش از80/000/000 مقاله در سال 2012م؛
2. ارائه خدمات به 190/000 صفحه علمی در هر روز و500/000 مقاله در نقطه اوج روزانه؛
3. پوشش 19 زبان، شامل: «انگلیسی»، «عربی»، «چینی (سنتی و ساده)»، «هلندی»، «فنلاندی»، «فرانسه»، «آلمانی»، «ایتالیایی»، «ژاپنی»، «کرهای»، «لهستانی»، «پرتغالی»، «رومانی»، «روسی»، «اسپانیایی»، «سوییسی»، «ترکی» و «ویتنامی»؛
4. یکپارچه کردن بیش از 50 اداره و سیستم مدیریتی پیشرفته، شامل:
Blackboard, Moodle, Instructure Canvas, Desire 2learn, Pearson learning Studio & Sakai
5. استفاده از سه پایگاه داده برای سنجش فهرست مطالب:
- ـ 45/000/000 صفحه وب جستجوگر؛
- ـ 337/000/000 مقاله بایگانیشده دانشجویی؛
- ـ 130/000/000 مقاله از 110/000 مجله هفتگی، فصلنامه و کتابها؛
6. خدمات‌رسانی به بیش از 1/500/000 استاد، 24/000/000 دانشجوی لیسانس و 10/000 مؤسسه آموزشی؛
7. مشتریان پایگاه:
- ـ 56% مشتریان پایگاه، توسط 100 دبیرستان در کشور آمریکا؛
- ـ اشتراک بیش از 100 کالج و دانشگاه در آمریکا، در سال 2010م؛
- ـ اشتراک 200 دانشگاه در سراسر جهان، در سال 2012م؛
- ـ استفاده بیش از 135 کشور دنیا از پایگاه.
امکانات:
از امکانات پُرشماری که این نرم افزار به کاربران خود ارائه میدهد، میتوان به این موارد اشاره کرد:
ـ گرید مارک (Grademark):
این ویژگی، به توانایی «دست یافتن به تشخیص اشتباهات رایج املایی، دستور زبانی و خطاهای سبک نگارشی» میپردازد. در این قسمت، استادان میتوانند پیشنهادات دانشجویان خود را نسبت به ایرادگیری متون و اسنادی که توسط آنها گرفته شده، مشاهده کنند و در محیطی مشترک به پاسخگویی بپردازند.
ـ پیر مارک (Peermark):
به کمک این قابلیت، دانشجویانی که فرصت دریافت آموزش از ناحیه استاد را ندارند، میتوانند از دیگر دانشجویان و مطالب‌شان استفاده نمایند.
ـ تحقیق در اصالت سند (Originality Check):
این قابلیت، به استاد توانایی میبخشد تا موارد سرقت‌شده موجود در آثار دانشجویان خود را، در صورت وقوع، مورد مشاهده و ارزیابی قرار دهد. همچنین، استادان میتوانند به وسیله منابع گسترده، نسبت به آموزش و افزایش مهارت‌های لازم برای دانشجویان مبادرت ورزند.
یکی از ویژگیهای منحصربه فرد این نرم افزار، در مقایسه با دیگر نرم افزارهای مشابه، آن است که این پایگاه، سطح بین‌المللی و چند زبانه دارد و متون ارائه شده توسط دانشجو را از زبانهای مختلف به زبان انگلیسی بازگردانده و سپس آنها را با یکدیگر مقایسه میکند و نتیجه را در قالب شباهتها و تفاوتها، به کاربر اعلام مینماید.
گفتنی است، سنجش و مقایسه میان متون، از طریق پایگاه داده بزرگی که از 17 بیلیون صفحه وب (شامل حدود 000/000/200 سند علمی دانشجویان در سراسر جهان و ده ها هزار نشریه و کتاب از انتشارات صاحبنام) تشکیل شده، در زمینه های: علمی، پزشکی و فنی صورت میگیرد.
2. پایگاه اینترنتی Eve2
این پایگاه، دارای موتور جستجوگر بسیار قوی است که هم‌زمان، 4 مقاله را در 15 دقیقه مورد آزمایش و بررسی قرار میدهد. Eve2، به تمامی اساتید دانشگاه در هر سطحی از آموزش که باشند، این اجازه را میدهد که در پهنای گسترده دنیای وب، مقاله دانشجویانی را شناسایی کنند که مرتکب سرقت علمی شدهاند. این پایگاه، به گونه ای طراحی شده است که هنگام استفاده، استاد با حجم وسیعی از اطلاعاتِ سردرگم‌کننده روبه‌رو نمیگردد. Eve2، مقاله ها را به صورت متن واضح، در فرمت word دریافت کرده، آن‌گاه متن را به صفحات وبی که ممکن است دانشجو از آن سرقت کرده باشد، پیوند (Link) میدهد.
این پایگاه، به اندازهای قوی طراحی شده که استاد جستجوگر را با انبوهی از پیوندهای اشتباه مواجه نکند. از همین رو، پایگاه Eve2، نسبت به دیگر محصولهای همطراز خود، درخور توجه و اهمیت است. همچنین باید گفت، این پایگاه قادر میباشد تا مقدار فراوانی از جستجوهای پیچیده و سخت را از هر پایگاه اینترنتی بیابد.
در مدتی که از نظر فنی، ساخت چنین برنامهای در دنیای امروز تقریباً غیر ممکن می‌نمود، ولی Eve2 توانست با به خدمت گرفتن ابزار جستجوگر پیشرفته برای مشخص کردن پایگاه های مشکوک، این امر را واقعیت ببخشد. افزون بر این، از قابلیتهایEve2 ، مقایسه «مقاله های ارائهشده» با «مقاله های موجود در پایگاه مورد تردید واقعشده» میباشد. زمانی که شواهد کافی برای سرقت ادبی یافت شد، پایگاه به صورت خودکار آن را ضبط میکند و زمانی که جستجو پایان یابد، گزارش سرقت را به استاد داده، مورد کپیشده را به صورت رنگ قرمز، برجسته نموده و به جستجوگر نشان میدهد.
3. پایگاه اینترنتی Safeassign
این محصول، ابزاری برای حفظ اثر از دست‌برد علمی است و این امکان را برای دانشجویان فراهم میکند که اثر را نسبت به منابع دیگر که امکان اخذ از آن ممکن بوده، شناسایی نموده و گزارش دهند. این پایگاه، به گونهای طراحی شده است که میتواند تمامی مقاله هایی را که در پایگاه داده ها، به عنوان بایگانی اسناد مؤسسات و اینترنت ثبت شده، رصد نموده و مورد بررسی قرار دهد. همچنین «Safeassign» قادر است، از میان تمامی مقالات پایگاه داده های موجود در نزدش، اصالت و تازه بودن اثر را نشان دهد. این سامانه، از طریق پایگاه معروف «Blackboard» نیز امکان دسترسی دارد.
از جمله اطلاعاتی که این پایگاه از آنها استفاده میکند، میتوان به 15/000/000 مقالات دانشجویی، بیش از 2/000/000 اثر از 1100 ناشر معتبر بین‌المللی و 8/000/000 سند اینترنتی اشاره کرد. مقالات ثبتشده در «Safeassign»، به سالهای 1990م تا زمان حاضر برمیگردد.
4. پایگاه اینترنتی Scanmyessay
این محصول، به صورت رایگان به کاربران خود خدمات ارائه میکند و این امکان را مهیا نموده است که کاربر در چند دقیقه بتواند موارد سرقت‌شده در اثر مورد جستجو را شناسایی کرده، اعلام نماید. منابع و پایگاه داده های این نرم افزار، به 6 بیلیون اثر میرسد.
5. پایگاه اینترنتی Copyscape
این پایگاه، راه حل دیگری برای حفظ آثار از سرقت ادبی در دنیای مجازی بوده، میلیونها صفحه وب را تحت پوشش و بررسی قرار میدهد. این محصول، یک بررسیکننده سرقت ادبی است که در صفحات وب به صورت آنلاین عمل نموده، دزدیها و کلاهبرداری های گسترده را به راحتی شناسایی میکند. قدرت جستجو و شناسایی این سامانه، از دیگر پایگاه های مشابه رایگان، قویتر میباشد و افزون بر این، نسخه تجاری دیگری غیر از نسخه رایگان را نیز به کاربر ارائه میدهد. «Copyscape»، برای جستجو، از دو موتور گوگل و یاهو بهره میگیرد.
با نوشتن نشانی پایگاه اینترنتی در قسمت جستجو، میتوان فهمید که در محیط مجازی «آیا مطلب مورد نظر از قبل موجود بوده است یا خیر». این پایگاه، به این گونه عمل میکند که با کلیک بر محل جستجو، تمامی پایگاه هایی که در فضای مجازی، حاوی چنین محتوایی باشند، اسکن شده، نشانی پایگاه هایی که همان محتوا را دارا هستند، به نمایش درمیآید.
امکان دیگری که این نرم افزار به کاربران ارائه میدهد، این است که با گزینش قسمت هشداردهنده در صفحه شخصی کاربر، از سرقت علمی محتوای پایگاه، هم به صورت هفتگی و هم به صورت روزانه، جلوگیری میکند. از دیگر قابلیتهای ارائه‌دهنده این نرم افزار به کاربران، آن است که میتوان به مقایسه محتوای دو پایگاه یا دو متن و نیز تطبیق آنها با یکدیگر پرداخت. گفتنی است، با وارد کردن نشانی پایگاه مورد نظر، شمار صفحات پیوندی آن نیز مشخص میگردد. «Copyscape»، هم به صورت روزانه و هم هفتگی، گزارش‌های خود را به ایمیل کاربر ارسال میکند. البته این امر در ماه اوّل، برای جلب رضایت کاربران، به صورت رایگان ارائه میگردد.
6. پایگاه اینترنتی Ithenticate
این نرم افزار، به گونهای طراحی شده است که پیش از انتشار اثر، اصالت آن را تشخیص داده و در مرحله پیشنویسی مقاله، اطمینان لازم را در خصوص عدم سرقت ادبی، به آگاهی میرساند. این محصول نیز در تشخیص سرقت ادبی و فناوری جلوگیری از دست‌بُرد علمی، با همکاری بیش از 3108 مؤسسه آموزشی و انتشاراتی علمی، در سرتاسر جهان، به صورت حرفهای طراحی شده است؛ به کمک این پایگاه، در فاصلهای اندک و در آغاز پذیرش مقاله توسط پایگاه و پیش از بازبینی مقاله توسط سردبیر و ناظر، گزارش بسیار دقیقی از درصد سرقت ادبی، به اطلاع کاربر میرسد.
گفتنی است، ارائه گزارش سرقت ادبی در این نرم افزار، به همراه نمایش مستندات میباشد. این محصول، به سردبیران، نویسندگان و محققان کمک میکند تا با مقایسه نسخه های پیشنویس مقاله خود، با بیش از 43/000/000/000 صفحه وب و 122/000/000 محتوای اطلاعاتی، از جمله افزون بر 38/000/000 اثر منتشرشده از بیش از 300 انتشارات علمی که عضو «Cross Check» هستند، از بروز سرقت‌های ادبی جلوگیری کنند.
این نرم افزار که توسط «Turnitin» گسترش پیدا کرده، در شناسایی سرقت آثار علمی و بررسی اصالت آنها به منظور خدمترسانی به مؤسسات آموزشی در سراسر جهان، پیش‌گام میباشد.
به کمک این محصول، تا به امروز حدود 25/000/000 سند برای شناسایی سرقت ادبی مورد جستجو قرار گرفته است. از امکانات ویژه این نرم افزار، آن است که هنگام جستجوی مجلات تخصصی، درصد ضریب تأثیر آنها بر اساس: عنوان، نام و موضوع، مورد لحاظ قرار میگیرد.
با پرداخت مبالغی به صورت سالیانه که شرح آن در خود پایگاه آمده است، بر اساس شمار کلمات مدرک و یا مدارک علمی، امکان مطلع شدن از سرقت ادبی وجود دارد. بنابراین، «Ithenticate»، خدماتش را با دریافت وجه نقد ارائه میدهد و رایگان نمیباشد.
از جمله ناشران تخصصی این نرم افزار، میتوان به: «اشپرینگر (Springer)»، «ابسکو (Ebsco)»، «الزویر (Elsevier)»، «پروکوئیست (Proquest)»، «آی تریپل ای (Institute of Electrical and Electronics Engineers: IEEE)»، و «وایلی (Wiley)» اشاره کرد. گفتنی است، بیشتر کاربران پایگاه «Ithenticate»، پزشکان، دانشجویان و پژوهشگران هستند.
جمع‌بندی
با نکات یادشده و معرفی این قبیل محصولات و حساسیت روزافزون مجامع علمی نسبت به دزدی ادبی، میتوان این‌گونه دریافت که چقدر جای خالی این امر نیز در فضای جامعه علمی کشور ما محسوس است؛ چرا که با مروری گذرا به آثار و پایان‌نامه‌های دانشجویان و آثار افراد علمی دیگر، این نکته به‌روشنی هویدا است که درصد بالایی از این آثار، خروجی مؤلفان خود را دچار پخته‌خواری و یا همان کپی از سایر آثار می‌بیند. هنوز به طور جدی و همانند غرب، به جز در برخی موارد اندک و جزئی، در ایران تلاش‌های گسترده‌ای برای مقابله با این پدیده صورت نگرفته و شاید انگیزه‌ای هم برای جلوگیری از سرقت علمی، بنا به دلایلی وجود نداشته باشد.
مکرر در دفاعیه پایان‌نامه‌ها و برخی مقالات علمی دیده شده که اساتید داور و ارزیاب‌ها به‌شدت از این امر برافروخته شدهاند. اما گویا پخته‌خواری، در میان آثار علمی همچنان ادامه دارد. به نظر میآید که به مرور، توجه‌ها از سوی مسئولان این امر در بهره‌گیری از این پایگاه‌های خارجی و گرفتن ایده برای ساخت مشابه‌های داخلی جلب شده و ما شاهد خرده‌تلاش‌هایی نه چندان گسترده در جهت مبارزه با پدیده پلیجریزم هستیم؛ همانند تولید نرم‌افزار آراد و موتور جستجوی طرلان توسط شرکت دانش‌بنیان آوای اطلاعات آریا واقع در شهرک علمی و تحقیقاتی اصفهان؛ اما به نظر میرسد که وزارت علوم باید گام‌های اثرگذارتری را در این مبارزه بر دارد.
پی نوشت:
منابع: