ره آورد نور

چکیده

بنیان فعّالیّت‏ های مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در طیّ سی سال که از راه‌اندازی آن می‌گذرد، بر ارائه متون دیجیتالی و پژوهش و فراوری منابع و متون اسلامی، با محوریت قرآن کریم و احادیث پیامبر و ائمه معصومان (علیهم السلام) شکل گرفته است. این فعّالیت‌ها، همپای رشد فنّاوری اطّلاعات، در قالب دیجیتال و در سکوهای برخط و برون‏‌خط، به مخاطبان عرضه شده است. با توجّه به جایگاه و اهمّیّت حدیث در میان علوم اسلامی، بخش مهمی از فعّالیّت‌ها و در نتیجه محصولات این مرکز، در زمینه حدیث و خدمت به حدیث اهل‌بیت (علیهم السلام) بوده است. در این نوشتار، ضمن بیان سیر تکاملی فعّالیت‌های حدیثی مرکز نور، محصولات حدیثی آن معرّفی می‌گردد.

اشاره

امروزه با توسعه و رشد فنّاوری اطّلاعات، ابزارهای گوناگونی در حوزه تحقیقات شکل گرفته و راه دستیابی به علوم و تولید دانش، هموارتر از گذشته گردیده است. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، از جمله مراکز پیشرو در زمینه داده‌پردازی علوم اسلامی است که تولیدات فاخر و ارزشمندی را تقدیم جامعه علمی نموده است.

یکی از اموری که پیوسته پژوهشگران در روند تحقیق به آن نیاز داشته و دارند، دسترسی به لغتنامه و فرهنگ واژگان یا اصطلاحات است که آنان را در خصوص فهم آسان کلمات و درک بهتر معانی عبارات کتب یاری رساند.

نظر به اهمّیّت این بحث، در این شماره از فصلنامه، به حضور مدیر گروه ادبیات متن‌کاوی نور، جناب آقای مسیح توحیدی رسیدیم و کارهای علمی و فنّی صورت گرفته در این مرکز را در حوزه مربوط به لغت جویا شدیم؛ امید که مباحث مطرح شده در این گفت وگو برای خوانندگان و علاقه مندان عزیز قابل استفاده باشد.

اشاره

اهل بیت پیامبر گرامی اسلام (ص)، پیوسته مورد احترام و سفارش آن حضرت و سایر معصومان (ع) بوده اند. گفته‌های پیامبر و امامان در این باره، در منابع حدیثی شیعه و سنّی گرد آمده است. مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در جدیدترین محصول نرم‌افزاری خود، ارائه مهم‌ترین منابع اهل سنّت درباره فضایل و مناقب اهل‌بیت (ع) را در دستور کار خود قرار داده و با واکاوی تعدادی از این منابع، درختواره‌ای از فضایل را تدوین نموده و در قالب یک نرم‌افزار با عنوان «دانشنامه فضایل اهلبیت(ع) در منابع اهل سنّت» ارائه نموده است. این برنامه می‌تواند بخشی از کارهای پژوهشی در این باره را توسعه بخشد و پژوهشگران را در گسترش فعّالیّت‌های علمی و تحقیقاتی یاری رساند.

برگزاری مراسم رونمایی از محصولات نور، فرصتی است برای معرفی دستاوردها و توانمندی‌های مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به جامعه هدف و مخاطبان نرم‌افزارها و تولیدات رقومی نور. این گونه آیین‌ها، موجی فراگیر از تبلیغات چهره‌به‌چهره و محیطی ایجاد می‌کند که از تأثیرگذاری قابل توجهی برخوردار خواهد بود.

در همین راستا، مراسمی در روز پنج شنبه 12 مهر ماه سال جاری، با حضور اندیشمندان، فضلا، طلاب، دانشجویان و علاقه‌مندان به موضوع امامت و ولایت برگزار شد و از سه نرم‌افزار ارزشمند: تاریخ تشیع، فضایل اهل‌بیت(ع) در منابع اهل‌سنّت و نور الولایة نسخه 2 رونمایی گردید.

نخستین سخنران این مراسم، حجت‌الاسلام والمسلمین دکتر محمدحسین بهرامی، مدیر گروه حدیث مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بود که به توضیح اهمیت و امکانات علمی و پژوهشی این سه محصول پرداخت. ایشان در ابتداء سخن، حدیث ولایت (بُنِیَ الإسلامُ عَلی خَمس...) را که در کتاب کافی ذکر شده، بیان نمود و اظهار داشت: خداوند را شاکر هستیم که موفق شدیم تا کنون تولیدات خوبی در زمینه‌های مختلف اسلامی از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی ارائه شده است؛ امّا در این مراسم، محصولات مخصوص موضوع امامت و ولایت را که به همّت عزیزانمان در مرکز نور مهیا شده و به انجام رسیده، به جامعه عالمان و محقّقان عرضه می‌داریم و در این مجال، به معرّفی اجمالی این سه نرم‌افزار می‌پردازیم.

 چکیده

فراگیری استفاده از ابزارهای همراه، زمینه را برای توسعه برنامه های کاربردی در این حوزه بیش از هر زمان دیگری فراهم نموده و بازار اپلیکیشن های موبایلی با سرعتی روزافزون در حال گسترش است. همین مسئله، توجّه تعداد بسیاری از تیم های توسعه و برنامه نویسی را به این موضوع جلب کرده است و با توجّه به هزینه بالای تولید اپلیکیشن در این زمینه، لازم است تا با رعایت اصول تجاری سازی، زمینه جبران هزینه ها و برقراری چرخه تعادل در این کسب و کار فراهم آید.

اشاره

پس از انتشار نسخه اوّل نرم افزار مقتل الحسین(ع) از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، دست اندرکاران تولید این برنامه در چند مقطع به توضیح مراحل ساخت و تبیین محتوای آن اقدام نمودند که از آن جمله، می توان به اقدامات ذیل اشاره کرد:

- برگزاری نشست خبری نرم افزار مقتل الحسین(ع) با حضور اصحاب رسانه های جمعی و توضیحات مدیر پژوهشی نرم افزار(1)؛
- برگزاری رونمایی نرم افزار مقتل الحسین(ع)(2) با حضور اساتید و پژوهشگران. در این جلسه، پیام کتبی آیت الله العظمی مکارم شیرازی درباره برنامه مذکور قرائت شد و در ادامه، آیت الله یوسفی غروی از اساتید رشته تاریخ، به توضیحاتی درباره بحث مقتل و سیر مقتل نویسی پرداختند و پس از آن، مدیر پژوهشی این نرم افزار برای حاضران در جلسه درباره چگونگی ساخت برنامه و فرایندهای گزینش محتوا و دیگر مباحث مربوطه به ایراد سخن پرداخت.
- مصاحبه های متعدّد مدیر پژوهشی نرم افزار با شبکه های رادیویی و تلویزیونی درباره برنامه؛
- ارائه دو گزارش درباره مراسم رونمایی و توضیحات محتوایی برنامه در فصلنامه ره آورد نور.(3)

گفتنی است، در دسترس قرار گرفتن نرم افزار مقتل الحسین(ع) و استقبال بسیار خوب علاقه مندان، به خصوص عاشوراپژوهان، موجب طرح سؤالاتی از سوی برخی کاربران و محققان در زمینه برنامه مطرح شد که این نوشتار در صدد پاسخگویی به پرسش هایی است که در این زمینه از سوی کاربران محترم مطرح شده است.

به گزارش نورسافت، هم زمان با برگزاری سی و یکمین نمایشگاه بین المللی کتاب تهران، آیین رونمایی از نرم افزار مجموعه آثار استاد شهید مطهری (نسخه جدید) با حضور دکتر علی مطهری، نائب رئیس مجلس شورای اسلامی و فرزند ارشد شهید مطهری، در غرفه مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، برگزار شد.

در ابتدای این مراسم، حجت الاسلام و المسلمین خوانساری، معاون بازرگانی و خدمات فرهنگی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، ضمن خوشامدگویی به دکتر علی مطهری و میهمانان حاضر در مراسم، افزودند: با توجه به نقش بالایی که آثار شهید مرتضی مطهری(رحمه الله) در شکل گیری و تدوام انقلاب اسلامی داشته است، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، خدمت به آثار این شهید بزرگوار را بر خود واجب می دانست که با همکاری های صورت گرفته بین این مرکز و مؤسسه صدرا، طی ده سال، دو نسخه نرم افزار از آثار شهید مطهری تولید شده است.

آیین رونمایی از پایگاه جامع الأحادیث با حضور علماء، اساتید، طلاب و پژوهشگران حوزوی و دانشگاهی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، برگزار شد. در این مراسم که با حضور آیت الله سید احمد خاتمی، آیت الله سعیدی و همچنین نمایندگان بیوت مراجع معظم تقلید برگزار شد، علاوه بر رونمایی از پایگاه ارزشمند جامع الأحادیث، از دو نرم افزار حدیثی معجم موضوعی بحار الأنوار 2 و معجم موضوعی کتب اربعه نیز رونمایی شد.

در ابتدای این مراسم، حجت الاسلام و المسلمین محمدحسین بهرامی، مدیر گروه علوم حدیث مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، در معرفی پایگاه جامع الأحادیث اظهار داشت: از ویژگی های مهم پایگاه جامع الأحادیث، این است که فهرست غیرتکراری از میان احادیث، قابل دسترسی است و به راحتی گروه بندی شده است. در این باره بیش از 230 هزار حدیث غیرتکراری داریم.

اشاره

آنچه پیش روی شماست، گزارشی است اجمالی از مراسم رونمایی نرم افزار مقتل الحسین(علیه السلام). پس از تلاوت کلام الله مجید، در ابتدای مراسم، نخست مدیر پژوهشی نرم افزار مقتل الحسین(علیه السلام)، ضمن خیرمقدم به حاضران و مهمانان، گزارشی از روند آماده سازی و تولید نرم افزار مقتل الحسین(علیه السلام) را ارائه نمود. سپس، آیت الله غروی، به تبیین تحریف ها و انحراف های موجود در مقاتل پرداخت و آنگاه، رئیس مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به سخنرانی درباره جایگاه محصولات نور در جامعه علمی و دستاوردهای نوین این مرکز در حوزه فناوری و تولید نرم افزارها مبادرت نمود.

در ادامه مراسم، متن پیام حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی(دام ظلّه) به مراسم رونمایی از نرم افزار مقتل الحسین(علیه السلام)، توسط مسئول دفتر ارتباطات بین الملل نور قرائت شد و در پایان نیز از این نرم افزار رونمایی گردید.

گفتنی است، در انتهای این نوشتار، جهت آشنایی بیشتر خوانندگان با محتوای علمی و امکانات برنامه، مطالبی چند را یادآور می شویم.

اشاره

پس از تولید نرم افزار اندرویدی کتابخوان همراه نور در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) به سال 1393، دست اندرکاران این برنامه، بر آن شدند جهت دسترسی آسان تر و همه گیر کاربران به نرم افزار و نیز توسعه بیشتر محتوا و امکانات آن، نسخه رومیزی (ویندوزی) خود را در سال 1395 با قابلیت های کاربردی و پژوهشی آماده و در دسترس علاقه مندان به کتاب قرار دهد.

در این نوشتار، سعی داریم در خصوص قابلیت ها و شیوه کار با نرم افزار رومیزی کتابخوان نور، نکات و مطالب لازم را در اختیار کاربران عزیز قرار دهیم. امید است مورد استفاده خوانندگان قرار گیرد.

بسم الله الرحمن الرحیم. خدمت حضار محترم، مهمانان گرامی و همکاران عزیزمان در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و نیز پژوهشگران مؤسسات تحقیقاتی و آموزشی حاضر در این مراسم، عرض سلام و ادب دارم. همچنین، بسیار متشکرم از مرجع عالی قدر شیعه، حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی و دفتر معظم ایشان که با پیام شیوا و گهربار خود، ابراز لطف نمودند و با کلمات گوهربار خودشان، ما را در راستای اهداف و اقداماتی که در سال های گذشته انجام دادیم و ان شاء الله در سال های آینده نیز در حال انجام آنها هستیم، تشویق کردند. البته بنا بر این بود که از محضر مبارک معظم له نیز استفاده کنیم؛ ولی به دلیل کسالتی که برای ایشان عارض شد، چنین توفیقی از ما سلب شد. امیدواریم به مدد الهی هرچه سریع تر بهبودی کامل برای معظمٌ له حاصل شود.

اشاره

احیای فرهنگ فهم قرآن و زمينه سازی برای آسان سازی پژوهش درباره قرآن کريم، از جایگاه خاصی برخوردار است. مرکز تحقيقات کامپيوتری علوم اسلامی(نور) تاکنون برنامه‏ های برخط و برون خط ارزشمندی را در زمينه قرآن پژوهی به محققان اين عرصه، ارائه نموده است. با وجود همه فعاليت های قرآنی مرکز، برای تکميل فرآيند پژوهش لازم است که برنامه ای جامع و کاملی در زمينه مفردات قرآن به پژوهشگران قرآنی ارائه شود. فرهنگ نامه واژگان قرآن، یکی از پژوهش های قرآنی جدید گروه قرآن و تفسير در مرکز نور است که در خصوص مفردات قرآن سامان دهی شده است.

مطالب این نوشتار، در سه بخش ارائه می گردد؛ بخش نخست، به معرفی دانش مفردات و زیر شاخه های آن اختصاص دارد. در بخش دوم، پژوهش های قرآنی گروه قرآن اين مرکز در زمینه مفردات ارائه می گردد و در بخش سوم، فرهنگ نامه واژگان قرآنی معرفی خواهد شد.

اشاره

در زمان های گذشته، دسترسی به کتاب ها یا منابع دلخواه، سخت و دشوار می نمود و برای تهیه آن، ناگزیر بودیم وقت و هزینه بسیاری صرف کنیم؛ اما امروزه به برکت رشد علم و فناوری و توسعه ابزارهای اطلاع رسانی، کاربران و علاقه مندان به مطالعه کتاب، در کمترین زمان و هزینه ممکن، به راحتیِ آب خوردن می توانند از منابع گوناگون و متون مورد نظر خود استفاده نمایند؛ حتی وقتی که کتابخانه ها یا کتاب فروشی ها، تعطیل هستند.

از این رو، امروزه، اهتمام به تولید نرم افزارهایی که بر روی حامل های همراه نصب می شوند، امری ضروری است و غفلت از این نیاز همگانی، پذیرفتنی نیست؛ خاصه در دنیای کنونی که ابر فناروی های روز، بر همه جا سایه گسترده و گوشی های همراه در دسترس همگان قرار دارد و با نصب برنامه ها یا نرم افزارهای مورد نیاز، امر تهیه رایگان یا خرید کتاب دلخواه، آسان شده است.

اشاره

در برنامه های نرم افزاری مرتبط با علوم عقلی و به ويژه منابع فلسفی، جستجوی لفظی، يکی از شيوه های کارآمد برای بازيابی اطلاعات است که در اين شيوه، شناسايی اطلاعات، صرفاً از طريق جست و جوی الفاظ صورت می گيرد. علاوه بر اين، جست و جوی مفهومی و کمک از معاجم موضوعی نيز می تواند بسيار راهگشا باشد. در معاجم موضوعی با استخراج موضوع و نمایه و کلیدواژه از متون، محقق به دقيق ترين پاسخ ها رهنمون می شود. در این نوشته، سعی بر آن است تا حدی فرآیند عملیاتی، روش فرآوری و کارايی معاجم موضوعی برای پژوهشگران تبيين گردد.

اشاره

امروزه در جهان فناوری اطلاعات، بسیار مهم و ضروری است که نرم افزارها با بیشترین دقت و کمترین هزینه برای شرکت ها و مشتریان تولید گردند. از این رو، دقت برای محبوبیتِ افزون تر نرم افزار و برآورد حداکثر نیازهای کاربران و کمترین هزینه برای تولید و رفع باگ و ایجاد و ارتقای قابلیت ها، مورد توجه و اهتمام تولیدکنندگان می باشد. هدف از نوشتن این مقاله، پرداختن به این موضوع است که در زمان حاضر باید نرم افزارهایی با قابلیت های استاندارد و به روز تولید شوند تا نیاز کاربران را به بهترین شکل ممکن پاسخگو باشند.

اشاره

«علم رجال» که عهده دار بررسی درستی روایات اسلامی است، از دانش های پایه به شمار می رود و علومی همچون فقه و حدیث، بر آن مبتنی است. بدیهی است، استخراج معارف و احکام گران قدر اسلام از منابع اوّلیه، نقش بسزایی در فهم و توسعه علوم و معارف حقّه اسلامی دارد و علم رجال در این باره، بسیار مؤثر و کارگشاست.

در این نوشتار، به جهت اهمیت علم رجال در میان علوم اسلامی، بر آن شدیم نرم افزار «رجال شیعه» را که تولید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در سال جاری است، معرفی نماییم. برای این منظور، از محتوای خود این لوح فشرده کمک گرفتیم و از بخش «درباره برنامه» مطالبی چند را جهت بازشناسی محتوا و امکانات این کتابخانه الکترونیکی استخراج کرده، با ویرایش و اضافات جدید ارائه نمودیم که امید است مورد استفاده علاقه مندان به این مباحث قرار گیرد.

اشاره

آنچه پیش روی دارید، معرفی فهرست وار محصولاتی است که در سال 1395 از سوی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تولید یا روزآمدسازی شده است. به منظور آشنایی بیشتر و بهتر خوانندگان و علاقه مندان، مناسب دیدیدم این محصولات را در چهار محور: رومیزی، وبی، نرم افزارهای همراه و محصولات خدمات فرهنگی بررسی نماییم.

چکیده

یکی از مسائل مورد توجه توسعه دهندگان نرم افزار، ارزیابی کیفیت نرم افزار و به تبع آن، پرداختن به موضوع تعیین شاخص های مؤثر ارزیابی است. با توجه به چرخه حیات نرم افزار می توان گفت بررسی و ارزیابی کیفیت نرم افزار، فرآیندی است که باید طی یک چرخه صورت گیرد. در این مقاله، سعی بر آن است با معرفی مدل ها و استانداردهای معروف موجود در حوزه ارزیابی کیفیت نرم افزار، آشنایی نسبی با پژوهش ها و کارهایی که تا کنون صورت گرفته، به دست آید. همچنین، مدلی ابداعی که در جهت تحقیقات و پژوهش های صورت گرفته تدوین شده، معرفی خواهد شد که در آن با بازتعریف شاخص های کیفی، فرآیند ارزیابی نهایی محصولات نرم افزاری پژوهشی میسر می گردد. در این مقاله، بیشتر در مورد شاخص های گرافیک و برنامه نویسی و سرویس های برنامه نویسی صحبت شده است.

چکیده

کارها و فرایندهایی که در پروژه های مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی(نور) هستند، در خروجی پروژه ها تأثیر مستقیم یا غیرمستقیم می گذارند؛ ضمن اینکه هر قسمت از پروژه، دارای شاخص هایی برای ارزیابی است. این شاخص ها به امتیازدهی برای محصول منجر می شوند و این دو شاخص، هم پوشانی بسیاری با یکدیگر دارند. از آنجا که شاخص های ارزیابی و شاخص های امتیازدهی، وجه اشتراک زیادی دارند، برای شمارش شاخص های امتیازدهی، از شاخص های ارزیابی نیز می توان استفاده نمود.

در این نوشتار، به معرفی مختصر انواع شاخص های ارزیابی و امتیازدهی محتوایی محصولات نرم افزاری مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) می پردازیم؛ البته بیشتر بر آنیم تا روی شاخص های مشترک تأکید نماییم که در امر امتیازدهی و ارزیابی، اثربخش هستند.

چکیده

یکی از چالش های پیش روی پردازش زبان طبیعی زبان عربی، رفع ابهام میان تحلیل های صرفی ممکن یک کلمه به تناسب جایگاه آن کلمه در جمله است. یک تحلیلگر صرفی، به ازای هر کلمه ورودی، ممکن است بیشتر از یک جواب صرفی داشته باشد. تشخیص اینکه کدام یک از تحلیل های ممکن، تحلیل صحیح کلمه مورد نظر است، توسط ابزارهای رفع ابهام صورت می گیرد. این مقاله، به یکی از قوی ترین ابزارهای رفع ابهام اشاره می کند که به صورت خاص، برای تحلیلگر صرفی نور (Noor Morphological Analyzer) طراحی شده است. این ابزار که ابهام زدای صرفی نور (Noor Morphological Disambiguation) نامیده شده، ترکیبی از الگوریتم های یادگیری و قاعده محور است. آزمایش های این تحقیق نشان می دهد که رفع ابهام صرفی نور می تواند با دقت 88 درصد خروجی های تحلیلگر صرفی نور را رفع ابهام نماید.