نرم افزارهای اسلامی (304)
صرف و نحو و اعراب گذاری ماشینی متون، نتیجه هوشمندسازی تولیدات نور است
گفتوگو با محمد حبیبزاده بیژنی، پژوهشگر گروه ادبیات و متنکاوی نور
اشاره
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی را میتوان نهادی دانست که با وارد شدن به مسیری نوین، جایگاهی ویژه در میان پژوهشگران عرصه دین یافته و در اندک زمانی تقریباً تمام آنان را مخاطب خود ساخته است و این، نیست جز با پیوند تواناییهای رایانهای و مجموعه دانشهای دینی. بدیهی است که این جایگاه، تنها زمانی حفظ خواهد شد که این نهاد همچنان همگام با پیشرفتها، بهویژه در عرصه هوشمندسازی گام بردارد؛ وگرنه جایگاه خود را به دیگران خواهد سپرد. در این شماره گفتوگویی با یکی از همکاران پُرسابقه مرکز نور انجام دادیم که از پژوهشگران «گروه متنکاوی و ادبیات» معاونت پژوهشی میباشد که به نظرتان میرسد.
پیشینه تولید نرمافزارهای کتابخانهای نور
از سالهای اوّلیه فعّالیّتهای مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (از این به بعد مرکز)، نرمافزارهای بسیار خوبی تحت سیستمعامل داس و ویندوز تولید شد. در آن زمان، ارائه محصول به زبان فارسی در محیط ویندوز بسیار سخت مینمود؛ چرا که مشکل تایپ از راست به چپ و ارائه فونتهای فارسی و نمایش گرافیکی اشیاء، کار سختی بود. مرکز با ارائه نرمافزاری همچون «نور الأنوار»، کاری بینظیر در کشور انجام داد. این نرمافزار و نرمافزارهای بعدی مشابه آن، علاوه بر رابط کاربری خوب، حجم عظیمی از اطّلاعات را نیز عرضه میکرد. این محصول، به ذایقه پژوهشگران علوم اسلامی خوش آمد و رغبت آنان را به برنامههای نور بیشتر نمود و در نتیجه، روند تحقیقات علوم اسلامی در کشور تغییر کرد.
پس از این مرحله، در حوزه نرمافزارهای رومیزی، مرکز یک نرمافزار کتابخانهای به نام «نورلایب» آماده کرد. با استفاده از این کتابخانه و کدهای مربوط به آن، تحت قالب نرمافزارهای کتابخانهای، نرمافزارهای بسیاری تولید شد. بیشتر کدهای این نرمافزارها، دستساخته برنامهنویسان مرکز بود. در طیّ این مدّت، اجزاء نرمافزاری بهروز این نرمافزارها که دارای پشتوانه بینالمللی نیز بودند، در دیگر کشورها شکلگرفته بود. مرکز از این فرصت استفاده کرد و اجزاء مختلفی(1) را که با استاندارهای بسیار خوبی تولید شده بود، به کار گرفت و معماری قدیم نرمافزارهای خود را که گاهی پاسخگوی نیاز کاربران نبود، تغییر داد. بنابراین، مهاجرت دیتای مرکز به قالبهای جدید نرمافزاری شروع شد که با توجّه به نیازهای متعدّد نرمافزارهای مرکز، کاری سخت بود. این فرایند، حدود 6 سال به طول انجامید.
- نویسنده: مهندس علیرضا نعمت اللهی*
اشاره
مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، پیشگام در دادهپردازی علوم اسلامی است که تاکنون نرمافزارهای بسیاری را در حوزههای مختلف علوم اسلامی تولید کرده است. این مرکز در مسیر سی ساله دیجیتالسازی متون و تولید نرمافزارها، تاکنون مراحل مختلفی را طّی نموده که میتوان مجموعه فعّالیّتهای گذشته را دو گام اساسی و بنیادی دانست. اینک، گام سوم تولیدات نرمافزاری نور، با ارائه نرمافزار جامع فقه 3 آغاز شده است. این برنامه در راستای ایجاد امکانات و دسترسیهای پژوهشی به محقّق، ویژگیهای برجستهای دارد. در این نوشتار، ضمن تشریح این گامهای سهگانه، مهمترین ویژگیهای پژوهشی جامع فقه 3 معرفی شده است.
- نویسنده: حجت السلام و المسلمین اکبر راشدینیا*
زیستبوم پژوهشهای علوم اسلامی را در فضای مجازی ترسیم می کنیم
گفتوگوی اختصاصی رهآورد نور با رئیس جدید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، حجتالاسلام والمسلمین دکتر محمدحسین بهرامی
اشاره
حجتالاسلام والمسلمین دکتر محمدحسین بهرامی، سال 1354 در تهران متولد شد. ایشان دانشآموخته حوزه علمیه قم و فارغالتحصیل دکترا در رشته علوم قرآن و حدیث از واحد تربیت مدرس دانشگاه قم، بیش از بیست سال است که با مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) در ردههای مختلف مدیریتی و پژوهشی همکاری میکند و همچنین، دارای کرسی تدریس در دانشگاه و نهادهای حوزوی و سابقه چند سال معاونت فنّاوری اطّلاعات مرکز مدیریت حوزههای علمیه قم است. نگارش مقالات متعدّد علمی و پژوهشی، مدیریت و مشارکت فعّال در طراحی، تولید و توسعه محصولات فنّاورانه، از جمله آثار به جای مانده از ایشان است. از جمله مسئولیتهای اجرائی و فرهنگی حجّتالاسلام بهرامی میتوان به این موارد اشاره کرد:
مسئولیتهایی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (مانند: قائممقام ریاست مرکز، قائممقام معاون پژوهش، معاون پژوهش، معاون شبکه اطّلاعرسانی نور، مدیر گروه پژوهشی حدیث، عضو هیئت مدیره شرکت نور رایانه سپهر)؛ مدیر پژوهشکده فنّاوری اطّلاعات و علوم اسلامی وابسته به مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی؛ عضو هیئت علمی جامعة المصطفی العالمیه و مدیر گروه علمی تربیتی حدیث؛ عضو هیئت مدیره انجمن حدیث حوزه؛ مدیر گروه علمی مرکز تخصّصی حدیث حوزه؛ دبیر شورای فضای مجازی حوزه علمیه؛ نماینده مرکز مدیریت حوزههای علمیه در کمیته محتوای مرکز ملّی فضای مجازی؛ شرکت در برگزاری نمایشگاههای مختلف داخلی نرمافزارهای علوم اسلامی و نمایشگاههای خارجی فنّاوری اطّلاعات مانند جیتکس دوبی و کتاب فرانکفورت آلمان.
دکتر بهرامی اکنون پس از پایان دوره ریاست جناب حجّتالاسلام والمسلمین دکتر حمید شهریاری بر مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور)، با حکم مقام معظم رهبری، حضرت آیتالله العظمی خامنهای ـ مدّ ظله العالی ـ به عنوان رئیس این مرکز انتخاب شدند و از ابتداء سال 1399 شروع به کار کردند. در این فرصت، گفتوگویی اختصاصی با ایشان انجام شده است که به نظر خوانندگان فرهیخته فصلنامه رهآورد نور میرسد.
الف.نرمافزار کتابخانه جامع رجال و درایة النور 2
کارآمدی دانش رجال و درایه در حفظ و صیانت از سنّت و احادیث معصومین(علیهم السلام) برکسی پوشیده نیست. اهتمام ویژه اصحاب بزرگوار ائمه(علیهم السلام) و توجّه خاصّ عالمان و فقیهان برجسته شیعه به این دانشها نیز بر اهمّیّت آن میافزاید. به همین جهت، صاحبنظران معتقدند علم درایه، از جمله علومی است که فقه و اجتهاد بر آن توقّف دارد.
علم رجال، دانشی است که از احوال راویان حدیث سخن میگوید و موضوع آن، راویان حدیث است و مسائل آن، علم به اوصافی از راویان است که میتواند در اعتبار و عدم اعتبار روایت ایشان دخالت داشته باشد. اوصافی چون: وثاقت، عدالت، ضعف، صحّت، مذهب، طبقه و تعیین هویت عناوین اسناد، از این قبیل است. برای بررسی و ارزیابی اسناد احادیث، کتابهای رجالی، بهویژه اصول اوّلیه رجالی، نخستین و آمادهترین منابع به شمار میآیند. پس از آن، اسناد، مهمترین منبع رجال تلقّی میگردند.
- نویسنده: فریدون سبحانی این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نگاهی به فرآیند غنیسازی دادههای رجالی
گفتوگو با مهندس حمید صفایی، مدیر فنی نرمافزار درایة النور 2
اهمیت و ضرورت پردازش اطلاعات را چطور ارزیابی میکنید؟
اگر گروهی بخواهد کار رجالی نرمافزاری انجام بدهد، باید بداند که چه مراحل و فرایندهایی لازم است روی داده ها انجام شود. بحمدالله، مرکز تحقیقات کامپیوتری نور این مسیر را رفته است؛ هر چند ممکن است گروههای دیگر رجالی که در خارج از مرکز در این زمینه فعّالیّت دارند، کارشان عامّوخاصّ منوجه باشد؛ امّا مطمئناً باید از مراحل و فرایندهایی که در مرکز کامپیوتری نور اجراء شده، مطّلع باشند؛ زیرا احتمال دارد در بخش قابل توجّهی از کار، اشتراک داشته باشند و در واقع، از موازیکار جلوگیری میشود. پس، یک فایده آن، برای مخاطبان و گروههایی است که میخواهند کار تخصّصی رجالی و نرمافزاری انجام بدهند. یک فایده دیگر هم برای خود دوستان داخلی مرکز است؛ یعنی میتوانند فرایندها و مراحلی را که رفتهاند، مقداری منظمتر فهرست کنند و اگر نقصی بوده، بفهمند در کدام مرحله است تا بتوانند آن مرحله را اصلاح نمایند و جلو بروند.
چکیده
موضوع «ترتیب اسانید و ارتباط راویان»، در هر سه مرحله: تشخیص سند، تنقیح اجزاء آن و بررسی احوال راویان، تأثیرگذار است. در مرحله اوّل، اسناد از ابهامهای پدیدآمده مانند: تعلیق، ضمیر، اشاره، تحویل و تذییل رهایی مییابند و به یک سند کاملاً مشخص و ساده تبدیل میشوند. در مرحله دوم، نوبت به تنقیح و تحلیل اجزاء آن میرسد که با تمییز مشترکات و توحید مختلفات و تعیین عناوین معیار برای عنوانهای راویان حاصل میشود. همچنین، با تشخیص تحریفات و چگونگی آنها، سند منقّح میشود. در کنار این مباحث، میتوان اشتباهات و ابهامات سند را مرتفع کرد. در مرحله سوم نیز با بررسی منابع رجالی و قواعد و مبانی جاری در اسناد و آزمون توثیقات عامّ و راهکارهای مختلف، حال راوی و وثاقت او احراز میشود تا به سندی صحیح یا غیرصحیح و روایتی قابل اعتماد و غیر آن دست یافت.
همه این مراحل، در نسخه دوم نرمافزار درایة النور پیاده شده است.
- نویسنده: محسن مقیمی*
اشاره
وجود عناوین مشترک و مترادف در اسناد روایات، زمینهساز طرح بحث «تمییز مشترکات» و «توحید مختلفات» در کتابهای رجالی شده است. برای رسیدن به عنوان واحد از میان عناوین متعدّد و مختلف یک راوی، نیازمند رجوع به کُتُب رجالی میباشیم. اگر با تتبّع کتب رجالی نتیجه مطلوب حاصل نشد، سنجش تقریبی طبقه راوی از طریق بررسی تمام اسناد آن راوی و بهرهگیری از اطلاعاتِ جمعآوریشده از کتب رجالی محقّق را در مسیر رسیدن به عنوان واحد یاری خواهد کرد. در پایان این نوشتار، ضمن ارائه چند نمونه عینی، مراحل توحید مختلفات را به صورت کاربردی در اختیار پژوهشگران رجالی قرار خواهیم داد.
- نویسنده: سید علیرضا حسینی آمادهسازی و تنظیم: سید محمد شجاعالدینی
اشاره
در شماره 67 فصلنامه رهآورد نور (ویژهنامه پژوهشهای رجالی)، پس از بیان جایگاه و سابقه تاریخی بحث تمییز مشترکات، عوامل ایجاد اشتراک مورد بحث و بررسی قرار گرفت. در این شماره، مراحل چهارگانه تمییز مشترکات به صورت کاربردی در اسناد کتاب شریف کافی ارائه می گردد.
در مرحله اوّل، با سنجش تقریبی طبقه راوی، دامنه اطراف تردید و به تبع آن، دامنه اطراف تحقیق کاهش مییابد و در مرحله دوم، با تتبّع فردی یا استفاده از منابع مکتوب و یا نرمافزارهای رایانهای، اطراف تردید مشخّص میگردد. اگر در این دو مرحله، نتیجه مطلوب حاصل نشد، در گام سوم به مقایسه بین اسناد اطراف تردید پرداخته شده و با توجّه به وجود عناوین متعدّد برای هر راوی، تعیین مصداق میشود. در برخی اسناد، پس از طی این مراحل سهگانه نیز مصداق عنوان مشترک شناسایی نمیشود. در این مرحله، رجوع به کتب رجال، نقش مؤثّری در بازشناسی عنوان مردّد خواهد داشت.
- نویسنده: سید علیرضا حسینی؛ تلخیص و آمادهسازی: سید محمد شجاعالدینی
فرآیند آمادهسازی اطلاعات رجالی در نسخه دوم نرمافزار درایة النور*
گفت و گو با حجت الاسلام و المسلمین محسن مقیمی**
» با سلام و تشکر از جنابعالی که فرصتی را در اختیار ما قرار دادید، بفرمایید چه فعّالیّتهایی در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی و بهخصوص در گروه رجال دارید.
◊ بنده از سال 1369 در گروه رجال مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی تحت اشراف استاد بزرگوار، حجتالاسلام والمسلمین آقای سید محمدجواد شبیری مشغول به کار هستم و درسهای رجال را از سال 1364 با ایشان آغاز کردم که منتهی به تشکیل گروه رجال در مرکز نور شد. من از اوّل کارهای رجالی، به عنوان محقّق در مرکز حضور داشته و دارم و در این مدّت، در کنار کارهای تحقیقی، به تدریس، مخصوصاً دروس و مباحث رجالی هم اهتمام و اشتغال داشتهام.
اشاره
هوش مصنوعی، شاخهای در علوم رایانه است. در هوش مصنوعی، یک سیستم خبره رایانهای، توانایی تصمیمسازی یک انسان خبره را شبیهسازی میکند. بر اساس فنّاوری هوش مصنوعی، سیستم خبره اطّلاعاتی علم رجال، بعد از مشخّص شدن اهداف، روشها، موانع و مشکلات تحقیق رجالی، با استخراج قوانین از میان منابع موجود و انجام پژوهشهای اوّلیه، ایجاد فرمتهای تخصّصی بر منابع و به دست آوردن واحدهای مختلف اطّلاعاتی و ساختن زیرسیستمها، به شناسایی و تعیین هویت افرادِ واقعشده در سلسله سند احادیث میپردازد و با جمعآوری اعتبار افرادِ موجود در سند، به صحّت و سقم و ضعیف و قویّ بودن سند حکم میکند. این مدل پردازهای، در نرمافزار درایة النور طراحی و پیادهسازی شده است که نسخه دوم آن، در حال تولید میباشد.
- نویسنده: فریدون سبحانی* این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
نقش تعبیر واسطه در معجم رجال
قسمت دوم
اشاره
قسمت نخستِ این مقاله، در شماره 67 فصلنامه رهآورد نور (ویژهنامه پژوهشهای رجالی)، با مباحثی در نقش اصلی تعبیر واسطه و بیان کیفیت تحمّل روایت و بیان طُرُق هشتگانه تحملِ حدیث مطرح گردید. در این شماره، به ادامه بحث تعبیر واسطه و در واقع، آخرین بخش از مقاله مذکور میپردازیم.
- نویسنده: تألیف: حجتالاسلام والمسلمین سید محمدجواد شبیری*؛ تنظیم و آمادهسازی: حجتالاسلام سید محسن میرمهدی
چکیده
تولید نرمافزارهای فرهنگ موضوعی «تبیان» و «المیزان» و همسانسازی ساختاری و محتوایی آن دو در «فرهنگ موضوعی تبیان و المیزان»، گامی در جهت احیاء گنج معارف قرآنی از کُنج موسوعههای تفسیری است. ضرورت استفاده از روش موضوعی، در دستهبندی مطالب نهفته است. امیدافزایی در رسیدن به مطلوب، افزایش ضریب یادسپاری ذهنی، کاملترشدن دایره اطّلاعات و فرایند پژوهش با ارائه نظام جانبی، از مزایای آن است. جامعیت تفسیر تبیان و اهمیت تفسیر المیزان، دلیل عمده رویکرد به این دو تفسیر برای انجام کار موضوعی است. با اتّصال تفاسیری چون مجمع البیان به این مجموعه، نیاز کاربران، تأمین و از اثرگذاری جنبه تقریبی نیز استفاده خواهد شد.
- نویسنده: عبدالرحیم نصری* این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
اشاره
قرآن کریم، به عنوان معجزه جاویدان پیامبر اسلام(ص) است که اکنون در اختیار بشر قرار دارد. مفسّران، وجوه اعجاز قرآن کریم را بیان کرده اند و مهمترین وجه آن، اعجاز بیانی است که زیر بنای آن فصاحت و بلاغت است. آنچه در این نوشتار مدّ نظر قرار دارد، مروری به درختواره بلاغی قرآن است که توسط محقّقان گروه قرآن مرکز نور تدوین شده است.
- نویسنده: محمد امین الهی منش* این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
اشاره
برنامه «مفردات قرآنی»، از جمله انتظارات بجا و شایسته پژوهشگران قرآنی و مخاطبان محصولات نرمافزاری گروه قرآن است. تولید این برنامه، از دغدغههای گروه قرآن مرکز نور در طول سالیان گذشته بوده که الحمدلله در سال جاری (1398)، جامه عمل پوشید. آنچه در پی میآید، گزارشی از بررسی ساختاری این برنامه است.
- نویسنده: تراب فولادی* این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
اشاره
با ورود برنامه جامع تفاسیر در ساحت پژوهشهای قرآنی و استقبال چشمگیر محقّقان، اکنون و پس از گذشت چهار سال از تولید آخرین نسخه آن، ترسیم چشماندازی روشن، نویدبخشِ کاربران و مخاطبان این دانشنامه بزرگ قرآنی است. مقاله پیش رو، در صدد گزارش فلسفه شکلگیری برنامه جامع تفاسیر، سیر تکاملی، اهداف و چشمانداز آن است.
- نویسنده: تراب فولادی* این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
چکیده
در این مقاله، به معرفی نرمافزار دانشنامه علوم قرآن یا مشکاةالأنوار2 پرداخته شده است. این نرمافزار، نسخه دوم نرمافزار مشکاةالأنوار است. قسمت کتابخانه این برنامه، شامل متن 681 عنوان کتاب در 903 جلد از منابع مهم در زمینه علوم قرآن، به زبان عربی و فارسی میباشد. در بخش دانشنامه، درختواره 22 مبحث از مباحث مهم علوم قرآنی با بیش از 3000 موضوع و اتصال آن به 303 عنوان کتاب ارائه شده است.
از دیگر قابلیتهای مفید برنامه، قسمت طبقات مفسّران است که شرح حال علمی و قرآنی حدود 2000 قرآنپژوه از قرن اوّل تا پانزدهم با 39 نمایه و 42000 چکیده و اتّصال آن به بیش از 150 عنوان کتاب را ارائه کرده است.
- نویسنده: تقی آسمانی* این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
معرفی پایگاه جامع قرآنی؛ بزرگ ترین پایگاه قرآنی در جهان اسلام (quran.inoor.ir)
گفتوگو با عزتالله مرتضایی، مدیر گروه تفسیر و علوم قرآن مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
» لطفاً خودتان را برای خوانندگان فصلنامه معرفی بفرمایید.
◊ عزتالله مرتضایی هستم، مدیر گروه علمی «تفسیر و علوم قرآن» در معاونت پژوهش مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی. بنده به نوبه خودم، تشکر میکنم از فصلنامه رهآورد نور و همین طور، جنابعالی و همکارانتان که این وقت را در اختیار ما قرار دادید تا بتوانیم پایگاه جامع قرآنی نور را که یکی از دستاوردهای خوب مرکز است، برای خوانندگان محترم معرّفی کنیم.
- نویسنده: به کوشش: علی نعیم الدین خانی
چکیده
گروه قرآن در مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، برنامههای رومیزی محصولات فرهنگی و نامداری مانند: نورالأنوار و جامع تفاسیر نور را تولید کرده است. همچنین، در شیوههای: کتابخانه، دانشنامه، درختواره و فرهنگ موضوعی نیز آثار فاخری به جامعه قرآنی تقدیم نموده است. پیادهسازی این شیوهها در دانش تفسیر و علوم قرآن، نیاز به تخصّص ویژهای داشت که با ممارست و تلاش بسیار پژوهشگران این گروه، جامه عمل به خود پوشید و در ادامه، با ارائه پایگاه جامع قرآن، فعّالیّت پژوهشی خود در خطّ حامل وب را به نمایش گذاشت. این گروه، به پشتوانه سی سال پژوهش در این عرصه، به طرحهای نوینی رسیده است که تحقّق، آنها حمایت همهجانبه مرکز از گروه قرآن را میطلبد.
- نویسنده: عزت الله مرتضایی* این آدرس ایمیل توسط spambots حفاظت می شود. برای دیدن شما نیاز به جاوا اسکریپت دارید
اشاره
رجال، دانشی بسیار مؤثّر در علوم اسلامی و از دید کاربرد، بسیار پیچیده است. ازاینرو، استفاده از رایانه برای انجام پژوهشهای رجالی، بسیار توصیه میشود. برنامه درایةالنور 2، از مهمترین برنامههای رایانهای در رجال شیعه است که قابلیتها و امکانات گوناگونی برای پژوهشگران فراهم کرده است. در این مقاله، به بررسی مقایسه ای این برنامه با برنامه «جوامع الکلم» و پایگاه «رواة الحدیث الجامع» از دید رابط کاربری خواهیم پرداخت.
- نویسنده: مصطفی علیمرادی