ره آورد نور

اشاره

با وجود پیشرفت سریع در حوزه تولید علم، یکی از خلأهای عمده در عصر موسوم به «عصر انفجار اطلاعات»، مدیریت اطلاعات است؛ بدین معنا که بدون طبقه بندی صحیح منابع علمی، نمی توان از این همه اطلاعات عرضه شده، استفاده بهینه کرد. بی تردید، یکی از کارهای ارزشمند در جهان امروز این است که افرادی با استفاده از فنّاوری اطلاعات، زمینه بهره برداری کارآمد از محصولات علمی را فراهم کنند. طبقه بندی درست منابع علمی و اطلاعاتی و عرضه آنها از طریق اینترنت، نمونه ای از این کار با ارزشمند است. اهمّیّت این گونه فعالیت ها در برخی از کشورها از جمله ایران، چندان شناخته شده نیست. به همین دلیل، مؤسسات و مراکز علمی به ندرت حاضرند بخشی از فعالیت های خودشان را به وسیله اینترنت گسترش دهند. با این حال، در چند سال اخیر از سوی برخی مراکز از جمله مراکز علوم اسلامی، فعّالیّت های چشمگیری صورت گرفته است. از کارهای لازم در این زمینه، معرفی روشمند تحقیقات انجام شده است. این مقاله سعی دارد نخست به معرفی تعدادی از پایگاه های مربوط به فقه و اصول پرداخته و در ادامه، از کارهای انجام شده یک ارزیابی کلّی داشته باشد.

اشاره

مرکز تحقیقات فقهی و حقوقی قوه قضائیه به منظور ارائه منابع معتبر و اصلی فقهی و حقوقی در حال طراحی یک پایگاه اطلاعاتی در شبکه اینترنت است. با راه اندازی این سایت، امکان مطالعه مباحث حقوقی، قوانین کشوری و مستندات فقهی آنان فراهم می آید. چنین اقدامی که برای نخستین بار در کشور صورت می گیرد، بستر مناسبی را برای گسترش مطالعات فقهی و حقوقی به وجود می آورد. لازم به ذکر است که عملیات تحلیل و طراحی و پیاده سازی این پایگاه با پیشرفته ترین روشهای موجود توسط مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی صورت گرفته است.

در این شماره، با مدیر پایگاه ناجح، حجة الاسلام و المسلمین محمد هادی مفتح گفتگویی را ترتیب داده ایم تا اطلاعات بیشتری از امکانات، محتوا و ساختار این سایت دریابیم. با هم این گفتگو را می خوانیم.

اشاره

اینترنت، بر حوزه های وسیعی از زندگی بشر سایه افکنده و دستیابی به اهداف بزرگ را که در گذشته غیر ممکن می نمود، برای انسان آسان و ممکن نموده است؛ به طوری که امروزه زندگی منهای دنیای مجازی، بسی دشوار و غیر قابل تحمل است. در این میان، مراکز و نهادهای فرهنگی و علمی نیز می کوشند از این ابزار، به شکل مطلوبی جهت توسعه برنامه های خُرد و کلان خویش بهره ببرند و در عمل، به جذب کاربران و علاقه مندان بیشتر توفیق یابند.

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی که از جمله مراکز پیشرو در تولید نرم افزارهای علوم اسلامی (نور) و عرضه محتوای دینی در فضای مجازی است، تاکنون محصولات ارزنده ای را در این بستر ارائه نموده است. بدیهی است که هر چه می گذرد، اتکا و نیاز کاربران و پژوهشگران، به فضای مجازی و استفاده از حامل های همراه، نظیر تلفن همراه و تبلت بیشتر می شود. در همین راستا، مرکز نور با راه اندازی پایگاه اینترنتی سداد نور (سامانه دسترسی از دور نور)، مسیر دسترسی به نرم افزارهای خویش را از طریق شبکه جهانی اینترنت نیز فراهم ساخته است. این اقدام شایسته که گامی نو و تلاشی درخور تقدیر به شمار می رود، به طور چشمگیری مسیر دسترسی به تولیدات نرم افزاری نور را برای کاربران در سراسر جهان هموار می کند.

اشاره

روایات اسلامی که بعد از قرآن کریم دومین منبع اصلی دین به شمار می رود، از اهمیت زیادی در فهم احکام الهی و نیز ترویج اخلاق اسلامی در جامعه برخوردار است. از این رو، ایجاد و گسترش پایگاه های حدیثی به منظور نشر حدیث و معارف اهل بیت علیهم السلام ضروری به نظر می رسد و توجّه خاصّ مراکز و مؤسسه هایی را که در این زمینه فعالیت می کنند، می طلبد.

پایگاه حدیثی مؤسسه تحقیقاتی دارالحدیث با نشانی www.al-hadith.net که تنها پایگاه تخصصی حدیثی شیعه محسوب می گردد، اگرچه بنا بر اظهار نظر مسئول این پایگاه، هدف اصلی از تأسیس آن، معرفی مؤسسه فرهنگی دارالحدیث است، اما کاربران و محققان علوم حدیث از این پایگاه انتظارات زیادی دارند و خواستار ارائه هرچه بهتر و مطلوب تر مباحث حدیثی می باشند.

اشاره

شبکه جهانی اینترنت بستری مناسب برای تبادل اطلاعات و ابزاری کارآمد جهت معرفی فکر و اندیشه، آیین و مذهب، اقتصاد و تجارت، هنر و زیبایی می باشد که انسان قرن بیست و یکم را با فراوانی اطلاعات و سهولت دستیابی به آنها مواجه نموده است.

در حال حاضر، بیش از هزار پایگاه بزرگ و کوچک شیعی به اطلاع رسانی در باره مکتب تشیع و معارف اهل بیت علیهم السلام پرداخته و مطالب فراوان و متنوعی را به زبان های مختلف در اختیار کاربران خود قرار داده اند. آنچه در این نوشتار عرضه می شود، گزیده ای از برنامه ها و مطالب حدیثی پایگاه های شیعه و سنی در شبکه اینترنت است که براساس تفحص نگارنده، مهم ترین و بهترین مطالب عرضه شده در این جهت می باشند.

برای اطلاع از چگونگی اطلاعات حدیثی در اینترنت، ابتدا مروری اجمالی بر رئوس مطالب پایگاه های شیعه و سپس نگاهی گذرا بر اهمّ مطالب پایگاه های اهل سنت داشته، در پایان به یک بررسی مقایسه ای بین آنها می پردازیم.

حدیث به عنوان یکی از منابع اصلی استنباط گزاره های دینی، همیشه مورد توجه مسلمانان بوده است. اهتمام اندیشمندان اسلامی به حدیث به تدریج، علمی به نام «علم الحدیث» را با شاخه های مختلف آن همچون: رجال الحدیث، درایة الحدیث و فقه الحدیث به وجود آورد. پایگاه اینترنتی حوزه نت (hawzah.net) با درک اهمیت ویژه این علم، بخش حدیث خود را به ارائه مقالاتی در زمینه علم الحدیث اختصاص داده است و از این جهت، جزء معدود پایگاه های شیعی است که به این امر توجه خاصی را مبذول داشته است.

جایگاه ویژه حدیث و ضرورت تکمیل و روز آمدی پایگاه حوزه نت ما را بر آن داشت تا با کنکاش در محتوا و ساختار این پایگاه کاستی ها و بایسته های آن را به مسئولان یادآور شویم. از این رو، به حضور حجة الاسلام امین زارع مدیر سایت حوزه نت رسیدیم و طی گفتگویی صمیمانه به بررسی جنبه های مختلف بخش حدیث این پایگاه پرداختیم.

امروزه با گسترش روزافزون شبکه های اطلاع رسانی در سراسر جهان، فرصت دیگری در اختیار اندیشمندان و محققان اسلامی و مبلّغان شریعت الهی قرار گرفته تا با استفاده مطلوب از این فرصت در نشر احادیث و معارف دین کوشا باشند.

آنچه در این مسیر اهمیت زیادی دارد، شناسایی و بررسی فعالیت های انجام شده در این باره می باشد.

اگر اهل تحقیق و مطالعه باشید، حتماً تاکنون برای پژوهش درباره یک موضوع کلی یا جزئی در جستجوی منابع مورد نیاز خود بوده اید. اطلاع از منابع، شناسایی و در نهایت دسترسی و استفاده از آنها مهم ترین مراحل تحقیق و پژوهش شما به حساب می آیند.

بدیهی است که هر قدر منابع مورد نظر نظامندتر، سامان یافته تر و کارآمدتر باشند، شما را در امر پژوهش بیشتر یاری می دهند. در این مسیر، شیرین ترین لحظه، زمانی است که با خیالی آسوده منابع را دریابید و با بهترین ابزار و امکانات و راحت ترین فهرست ها بتوانید مطالب دلخواه خود را تهیه و تنظیم نمایید. آنچه را که تا کنون به عنوان منابع تحقیق خود دنبال می کردید، غالباً کتاب، مجلاّت و پایانامه ها بودند که برای دسترسی به آنها از راه هایی مانند: انواع فهرستِ کتابخانه ها، نمایه های مطبوعات و مقالات بانک های اطلاعاتی و نرم افزارهای تخصصی، اقدام می نمودید.

خانه پژوهش قم در اقدامی ارزشمند ، سلسله نشست های نقد و بررسی آثار پژوهشی در حوزه دین را بررسی می کند. یکی از این جلسات به نقد و بررسی پایگاه «حوزه نت» اختصاص داشت . در این نشست، حجة الاسلام دکتر شهریاری مدیر عامل مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، حجة الاسلام محمدحسین بهرامی سرپرست معاونت شبکه اطلاع رسانی نور و مهندس فرجیان معاون فنی شبکه به عنوان پاسخگویان، و آقایان: حجة الاسلام سید مجید نظامی و سید علی شبیری به عنوان ناقدان محتوایی و ساختاری، مهندس سید محمدرضا فخری به عنوان ناقد فنی، دکتر محسن جوادی به عنوان ناقد علمی و محمد سمیعی به عنوان دبیر جلسه حضور داشتند.

آنچه پیش رو دارید خلاصه ای از مشروح مذاکرات این جلسه است.

اشاره

در جهان حاضر، نقش و اهمیت اطلاعات و اطلاع رسانی پیوسته افزون می گردد و در این میان، شبکه جهانی اینترنت از مهم ترین ابزار اطلاع رسانی و غنی ترین گنجینه اطلاعات به حساب می آید که به سرعت به محتوای این منبع عظیم و گسترده افزوده می شود. با افزایش تولید اطلاعات اینترنتی، نشر به موقع و در دسترس بودن آن اهمیت زیادی پیدا می کند؛ چرا که طول عمر اخبار متفاوت بوده، از چند دقیقه تا چندین روز یا بیشتر متغیر است. امروزه پایگاه های اینترنتی، دسترسی به اخبار و اطلاعات جدید و همچنین تسهیل در استفاده از بایگانی اطلاعاتی را به مراتب تسهیل نموده اند و در کنار آن، تولید کتب و جزوات آموزشی الکترونیکی نقش و جایگاه تولیدات الکترونیکی را نشان می دهد.

اما تولید و عرضه محتوای الکترونیکی، یک روی سکه می باشد و روی دیگر آن مدیریت این اطلاعات رو به رشد است. و این دغدغه ای است که ذهن بسیاری از مدیران پایگاه های بزرگ را مشغول کرده است. نوشتار حاضر بر آن است تا رویکردی را که پایگاه های اسلامی می توانند به این سامانه داشته باشند، مورد بررسی قرار دهد. نخست به چیستی سامانه مدیریت محتوا و مزایا و معایب آن می پردازیم و سپس به نقش و جایگاه آن در پایگاه های اسلامی اشاره خواهیم کرد.