ره آورد نور

 معرفی کتاب

کتاب «فقه حریم خصوصی»، دفتر نخست از دوره «فقه فنّاوری‌های نوین ـ بخش اوّل: فقه فضای مجازی» است و در واقع، محصول درس‌های آیت الله حمید شهریاری است که تحت عنوان «فقه فنّاوری‌های نوین» به صورت هفتگی در سالن اجتماعات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی برگزار می‌شود. اثر حاضر، طیّ چهار فصل به طرح مباحثی درباره فقه حریم خصوصی پرداخته است.

امنیت اطّلاعات با گسترش روند دیجیتال شدن کاسته شده و هر روز حجم بیشتری از اطّلاعات کاربران فاش می‌شود. این روند، در سال‌های اخیر نگران‌کننده‌تر شده است. طبق خبر گروه دانش و فنّاوری خبرگزاری مهر، چند هفته پیش، تیتر این خبر همه را شگفت‌زده کرد: «اطلاعات ۵۰ میلیون کاربر فیسبوک افشا شد.» هر چند این نخستین‌باری نیست که اطّلاعات خصوصی افراد فاش می شود، امّا حجم آن، نگران‌کننده است. پیش از این نیز اخبار مربوط به فاش‌شدن اطّلاعات کاربران خبرساز شده بود؛ به عنوان مثال، در اوایل سال جاری رسوایی کمبریج آنالایتیکا در صدر اخبار قرار گرفت. این شرکت به وسیله اطّلاعات کاربران فیسبوک، استراتژی تبلیغاتی دونالد ترامپ را طراحی کرده بود.

به هر حال، همزمان با پیشرفت فنّاوری و دیجیتالیزه شدن سیستم‌های ذخیره اطّلاعات و گسترش استفاده از اینترنت در گجت‌های مختلف، هر روز اخبار بیشتری درباره فاش شدن اطلاعات محرمانه کاربران منتشر می‌شود. افشاء اطّلاعات کاربران، در سال های اخیر وارد مرحله جدیدی شده است و دلایل مختلفی دارد.

اشاره

فضای مجازی، قلمروی وسیع، بدیع و بکر است که برای ساکنان خود امکانات، آزادی‌ها، فرصت‌ها، دلهره‌ها و محدوده‌های نوینی را به همراه دارد. فضای مجازی، برای اوّلین‌بار توسط ویلیام گیمبسون کانادایی در رمانهای علمی ـ تخیلی به سال 1982م مورد استفاده قرار گرفت. در هر صورت، هدف از این مقاله، تبیین فرآیند تعلیم و تربیت در فضای مجازی است؛ فرآیندی که می تواند برای مواجه‌شدن با چالش تقاضای اجتماعی برای افزایش فرصتهای یادگیری بدون استفاده از منابع مالی مؤسّسات عالی مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد و تعریفی جامع از فضای مجازی و تأثیر آن در فرآیند تعلیم و تربیت ارائه دهد و سپس، به ابعاد تربیتی فضای مجازی در تعلیم و تربیت و مزایا و چالشهای این رویداد در تعلیم و تربیت اسلامی بپردازد و در نهایت نیز راهکارهایی برای افزایش بهره‌گیری آموزشی و همچنین مقابله با آثار مخرّب آن بر روی جوانان (دانش‌آموزان) ارائه کند.

فضای مجازی علاوه بر آنکه آثار مثبت فراوانی بر فرآیند آموزش هر کشور دارد، پیامدهای زیان باری نیز می تواند در این عرصه بر پیکره نظام آموزشی داشته باشد؛ از جمله اینکه بر تعلیم و تربیت اسلامی آثار منفی می تواند بگذارد. در راهکارهایی که ارائه شده، بیشتر به نقش پدر و مادر (خانواده) و مدرسه در این راستا تأکید شده است. امید است با بکارگیری بهتر از این فنّاوری بتوانیم در امر آموزش و پرورش که زیر بنای همه سازمانهای یک کشور است، به سوی دانش و تولید بیشتر حرکت کنیم.

اشاره

فضای مجازی (اینترنت)، نسل جدیدی از فضای روابط اجتماعی است و با توجّه به اینکه عمر چندانی ندارد، توانسته است به خوبی در زندگی مردم جا باز کند. یکی از راه های مهمّ تربیت دینی و اسلامی فرزندان، انعکاس مطالب دینی در مطبوعات و رسانه هاست. تربیت دینی، فرایندی دو سویه میان مربّی و دانش آموز است که ضمن آن، مربّی با بهره گیری از مجموعه عقاید، قوانین و مقرّرات دینی تلاش می کند شرایطی را فراهم آورد که دانش آموز آزادانه در جهت رشد و شکوفایی استعدادهای خود گام برداشته، به سوی هدف های مطلوب هدایت شود. آنچه در خانواده در راستای تربیت دینی از اهمّیّت بسیاری برخوردار است، توجّه به ارزش ها، به ویژه ارزش های دینی، خانوادگی، اجتماعی و همچنین آداب و اخلاق زندگی است.

هدف از انجام این پژوهش، بررسی آسیب ها و ارائه راهکارهای اخلاقی در باره آثار فضای مجازی در تربیت دینی و اسلامی فرزندان است که در آن، آثار و پیامدهای منفی اینترنت را در خصوص آداب و اخلاق زندگی خانوادگی مورد بررسی قرار گرفته و راهکارهایی را جهت مقابله با آسیب های اخلاقی فضای مجازی در تربیت دینی ارائه می نماید. اطّلاعات این پژوهش، با روش توصیفی ـ تحلیلی و جست‌و‌جو در پایگاه ها و منابع اطّلاعات علمی اینترنتی گردآوری شده است.

نتایج پژوهش نشان می دهد که گسترش فضاهای مجازی اینترنتی مانند انواع دیگر تحوّلات و پیشرفت ها، پیامدها و آثار مثبت و منفی گوناگونی را در زمینه آداب و اخلاق زندگی خانوادگی کاربران این گونه فضاها ایجاد کرده است. از جمله پیامدهای مثبت فضای سایبری، آسان سازی و سرعت بخشی ارتباطات و تبادل اطّلاعات است. همچنین، از جمله آسیب های اخلاقی فضای سایبری در تربیت دینی فرزندان می توان به مواردی همچون: تعارض ارزش ها، بازداری زدایی، اعتیاد به اینترنت، بحران هویت و اختلال در شکل گیری شخصیت، شکاف نسل ها، انحراف های اخلاقی و جنسی، افسردگی و انزوای فردی و اجتماعی، به خطر افتادن حریم خصوصی افراد، از هم پاشیدگی بنیان خانواده، کاهش نقش خانواده به عنوان مرجع، کاهش ارتباط والدین با فرزندان و از بین رفتن حریم روابط اخلاقی بین فرزندان و والدین اشاره کرد.

اشاره

فضای مجازی، پدیده ‎ای مهم و تأثیرگذار در عصر جدید است که در کنار تهدیدهایی که دارد، فرصت های مناسبی را برای رشد و پیشرفت انسان در ابعاد مختلف زندگی‏‌اش فراهم کرده است. یکی از این فرصت ها، زمینه‎های مرتبط با فعالیت های اقتصادی است. در این مقاله، ضمن اشاره به حیثیت های مختلف فضای مجازی از حیث سخت افزار، نرم افزار، محتوا و ویژگی های فراهم آمده در آن، نقش و جایگاه هر یک از این حیثیت ها در ارتباط با تولید ملّی و حمایت از کالای ایرانی مورد بررسی قرار گرفته و در پایان، راهکارهایی برای تحقق موضوع حمایت از کالای ایرانی و تولید ملی ارائه شده است.

» فضای مجازی در ایران را چگونه ارزیابی می کنید؟

◊ بنده معتقد هستم که فضای مجازی در ایران، بیمارگونه متولد شده است و الآن هم بیمار زندگی می کند و این بیماری را به کسی که با او سر و کار دارد، سرایت می دهد. این، وضعیت موجود فضای مجازی در ایران است. چه از جهت تعریف فضای مجازی، چه از جهت نگاه به این فضا و آسیب ها و راهکارهای آن، چه از جهت مسائل موضوعات دینی مورد ابتلاء جامعه، چه از جهت تکلیف افراد حزب الهی در این فضا و نیز چه از جهت شیوه مقابله ما با آسیب های این فضا، فضای مجازی، یک فضای غبارآلود و ناشناخته و بیمار است.

» تعریف شما از فضای مجازی چیست؟

اشاره

در گفتگوی پیش رو، به طرح مباحث و موضوعات مطرح درباره فضای مجازی و ارتباط آن با حوزه های علمیه پرداخته ایم و نظر رئیس کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای عالی انقلاب فرهنگی را خواستار شده ایم. دکتر حسن بنیانیان که از صاحب نظران حوزه فرهنگ و از مدیران و کارشناسان با تجربه فضای مجازی به شمار می رود، ضمن اشاره به اهمیّت و جایگاه فضای مجازی، رسالت بزرگ حوزه های علمیّه را در مواجهه و استفاده از این فضا یادآور می شود. در این مصاحبه، برخی از ابعاد مهم بحث به شکل کاربردی ترسیم شده است.

اشاره

تبلیغ دین، هیچ گاه محصور در مکان و زمان و ابزار خاصی نبوده، مبلّغان دین اسلام از گذشته تاکنون، از هر فرصتی برای تبیین معارف اسلام بهره برده اند. پیش از این، منبر، یکی از مؤثرترین و قدیمی ترین ابزارهای تبلیغ دین محسوب می شد که البته هنوز هم با وجود گسترش شبکه های اجتماعی، جایگاه خاصی در بین مردم دارد؛ اما با پیشرفت تکنولوژی و استقبال مردم از ابزارهای جدید رسانه ای و تبلیغاتی، به خصوص فضای مجازی، ضرورت بهره گیری از آنها در کنار سایر فعالیت های تبلیغی ضروری به نظر می رسد. این نوشتار، در صدد است ضمن واکاوی رهنمودهای رهبر معظم انقلاب درباره فضای مجازی، به بیان دیدگاه های ایشان در مورد ضرورت و نقش روحانیون در این فضا بپردازد.

اشاره

ظهور فناوری های نوین ارتباطی در عصر حاضر، به همراه نوآوری هایی که در فضای مجازی به وجود آمده، موجب اختلال در روابط خانواده ها شده است. هدف ما در این مقاله، بررسی نقش مخرب فضای مجازی بر آموزه های دینی خانواده هاست. فضای مجازی، فضای محیط الکترونیکی یا محیط شبکه ای از رایانه هاست که با استفاده از جلوه های سمعی و بصری سعی دارد تا اشیاء و واقعیت های سه بعدی جهان واقعی را مشابه سازی کند که فاقد مادّیّت فیزیکی هستند. در حال حاضر، جامعه سنّتی به سوی جامعه الکترونیک در حال حرکت است. نهاد خانواده، یکی از ارکان مهم جامعه است و از زمانی که اینترنت وارد فضای خانواده ها شده تا به امروز، با وجود تمام محاسن و مزایای آن، یکسری آثار مخرب و نگرانی هایی را بر خانواده ها تحمیل نموده است. آمار کاربران اینترنتی ایران، بیش از 36 میلیون و 500 هزار نفر است. امروزه روش های ارتباطی با دیگران از طریق اینترنت، افزایش یافته است و خانواده های ایرانی در سبد فرهنگی خود، با شبکه های ماهواره ای، فضای مجازی و رسانه های مدرن مواجه اند که هر کدام به نوبه خود، بخشی از فرآیند تأثیرگذاری در خانواده را دارند. هم اینک، فضای مجازی موجب آثار روانی، فردی و اجتماعی شده و نقشی مخرب بر خانواده ها داشته و دارد. آموزش و پرورش، به عنوان یک ارگان مهم جامعه اسلامی، برای مواجهه با این فرایند فرهنگی، وظایف مهمی را به عهده دارد تا بتواند آموزه های دینی خانواده را حفظ نماید.

اشاره

هم زمان با رشد فناوری و دستیابی بشر به دستاوردهای پیشرفته، سطوح مختلف جامعه انسانی نیز فرهیخته تر و داناتر می شود. افزایش دانایی با سهولت دسترسی به اطلاعات و رشد دانش، نسبت مستقیم دارد و در این میان، بسترها و ابزارهای اطلاع رسانی نیز تکامل یافته و در تعامل با دانش، روزآمد شده، پیوسته بروز تازه تری می یابد. هم افزایی دانش نظری و تولید ابزار صنعتی، به گونه ای سرعت گرفته است که تصور اینکه فردا چه ابزاری، به خصوص در زمینه های فناوری اطلاعات و ارتباطات، تولید و عرضه خواهد شد، حتی برای کمپانی های مطرح در این زمینه نیز دشوار شده است.

رابطه فرهیختگی جوامع و بهره برداری از ابزارهای فناورانه، به شکلی صحیح و در جهت تکامل اجتماع، یک رابطه طبیعی است؛ اما اگر جوامعی بخواهند این معادله را بر هم بزنند، یعنی به دنبال استفاده از ابزارهای فناورانه باشند، اما طرف دیگر معادله را که فرهیختگی و دانش افزایی آحاد جامعه و آشنایی با دانش کاربری و فرهنگ استفاده صحیح از این ابزار است، در نظر نگیرند و به آن بی توجهی کنند، بدیهی است که سردرگمی جامعه و متولیان آن را در پی خواهد داشت. آنگاه طوفان اطلاعات و فناوری های آن، موجب درهم ریختگی فرهنگ و فروپاشی اخلاق و هنجارشکنی های گسترده خواهد شد. ضمن اینکه چندصدایی و هیاهو در مدیریت بحران ناشی از افسار گسیختگی فناوری های اطلاعات و ارتباطات، مدیریت آن را در دراز مدت دچار سردرگمی و ناکارآمدی می سازد.

آنچه در این نوشتار می خوانید، دورنمایی از پیشینه ورود اینترنت به ایران و بیان فراز و نشیب های مطرح در این باره است که امید می رود مورد استفاده خوانندگان عزیز و دست اندرکاران امر قرار گیرد.