دوشنبه, 30 شهریور 1383 ساعت 14:47

پایگاه حوزه نت؛ چالش ها و انتظارات نوین

خانه پژوهش قم در اقدامی ارزشمند ، سلسله نشست های نقد و بررسی آثار پژوهشی در حوزه دین را بررسی می کند. یکی از این جلسات به نقد و بررسی پایگاه «حوزه نت» اختصاص داشت . در این نشست، حجة الاسلام دکتر شهریاری مدیر عامل مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، حجة الاسلام محمدحسین بهرامی سرپرست معاونت شبکه اطلاع رسانی نور و مهندس فرجیان معاون فنی شبکه به عنوان پاسخگویان، و آقایان: حجة الاسلام سید مجید نظامی و سید علی شبیری به عنوان ناقدان محتوایی و ساختاری، مهندس سید محمدرضا فخری به عنوان ناقد فنی، دکتر محسن جوادی به عنوان ناقد علمی و محمد سمیعی به عنوان دبیر جلسه حضور داشتند.

آنچه پیش رو دارید خلاصه ای از مشروح مذاکرات این جلسه است.

برای آشنایی بیشتر با برنامه معجم موضوعی حکمت اسلامی و مسیری را که محقّقان و کادر فنی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی در این راستا پیموده اند، به حضور حجة الاسلام محمد علی رستمیان مسئول بخش فلسفه معاونت تحقیقات مرکز رسیدیم و از ایشان درخواست نمودیم تا گزارشی از روند طراحی و تهیه این نرم افزار را در اختیار خوانندگان نشریه قرار دهند. متن کامل سخنان ایشان را با هم می خوانیم.

اشاره

استفاده از رایانه نقش بسزایی در اطلاع رسانی میراث مکتوب ما دارد؛ اما چگونگی استفاده و ذخیره اطلاعات در آن، گونه های متفاوتی دارد که از بین همه آنها معجم موضوعی از جایگاه ویژه ای برخوردار است.

معجم موضوعی یا فرهنگ واژگان عبارت است از مجموعه ای از اطلاعات؛ یعنی خلاصه متن کتب که آن را موضوع می گویند، مجموعه ای از نمایه ها که از موضوعات استخراج می شوند؛ مجموعه ای از کلید واژه ها که به نمایه ها متصل هستند.

برای استفاده از معجم موضوعی کافی است محقق واژه ای را که در مورد آن اطلاعات می خواهد، وارد رایانه کند تا مجموعه از اطلاعات را به صورت منظم در دو یا سه مرحله مشاهده نماید؛ مثلا اگر الغزالی واژه کلیدی، یک محقق باشد، با تقه پیاپی بر کلیدواژه الغزالی به نمایه هایی از قبیل: آراء الغزالی، الأخرویات عند الغزالی و الدفاع عن الغزالی دست می یابد که با انتخاب هر نمایه می تواند به موضوعات آن نمایه منتقل شود و از طریق موضوع هم می تواند به متون مورد نظر خود دست یابد.

«نور الحکمة 3» برای عرضه اطلاعات کتب فلسفه و منطق و کلام از این شیوه - که شیوه ای بی بدیل در عرضه اطلاعات می باشد - استفاده نموده است و محققانی که در تهیه این مجموعه نقش داشتند، زحمات فراوانی را متحمل شده اند، ولی با همه اینها مشکلاتی در این برنامه وجود دارد که قابل چشم پوشی نیستند. در این مقاله تنها به بیان چند مورد از آنها اکتفا می کنیم. امید است که برای تهیه کنندگان این نرم افزار مفید باشد.

پویایی فرهنگ و معارف متعالی اسلام مرهون تلاش طاقت فرسا و دلسوزی عالمان فرهیخته و دانشمندان ژرف اندیشی بوده است که در مسیر تحقق آرمانهای والای انبیا و اولیا (س) همت بلیغ گمارده اند و موجبات شکوفایی و توسعه هرچه بیشتر علم و دین را در عرصه های گوناگون فراهم آورده اند.

از جمله علومی که در وهله نخست ریشه در عقل و خرد آدمی داشته و آنگاه به وسیله معارف انسان پرور الهی، خاصه کتاب آسمانی قرآن کریم و کلمات گهربار اهل بیت (ع) رونق و بالندگی چشمگیری پیدا نموده است، فلسفه و حکمت می باشد. از آنجا که پژوهش در مفاهیم فلسفی و منطقی حوزه شناخت عقلانی را در سطح وسیعی گسترش می دهد، مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی بر آن شد با تولید نرم افزار نورالحکمة 3 آثار بزرگ حکیمان و فیلسوفان نامدار اسلامی را تقدیم نویسندگان و پژوهشگران عزیز دارد تا به آسانی دیدگاه ها و اندیشه های ناب آنان را بازشناسند و مشکلات تحقیقاتی خود را در این زمینه برطرف ساخته، پژوهشهای منطقی و فلسفی خویش را به شکل مطلوبی سامان بخشند.

دوشنبه, 30 شهریور 1383 ساعت 14:44

سیستم هوشمند سندشناسی، فرضیه یا واقعیت؟

فرهنگ دینی شیعه و علوم حوزوی، خاصه دانش هایی نظیر فقه، اصول، تفسیر، عقائد، تاریخ، سیره و حتی علم رجال به شدّت وابسته به احادیث و سخنان گهربار پیامبر گرامی اسلام (ص) و ائمه بزرگوار(ع) می باشد. بدیهی است که برای درستی انتساب این سخنان ایشان ناچار از بررسی سندی احادیث می باشیم.

برای رسیدن به این هدف ناگزیریم که روش های سنتی را کنار گذاشته و روش های نوین را جایگزین آنها کنیم تا در کمترین زمان بتوانیم به نتایج پژوهشی بیشتری دست یابیم.

یکی از پهنه هایی که رایانه می تواند در آن کارساز و راه گشا باشد، مباحث رجالی است؛ زیرا علم رجال دارای قواعد و دستورات معینی است که به وسیله آن می توان وثاقت و ضعف راوی را به دست آورد و این چنین، با جرح و تعدیل راوی و کنار گذاشتن راویان یک سند، صحت یا ضعف سند استنباط می شود(2).

موضوع بازیابی و شناخت احادیث مشابه در کتب روایی و تهیه متونی خالی از روایات شبیه به هم، از دیرباز مورد توجه عالمان و اندیشمندان اسلامی بوده است و تا به حال اقدامات شایسته ای در این مسیر صورت گرفته و کارهای پراکنده ای نیز در حال انجام است.

برای روشن سازی زوایای مختلف این بحث، نشریه ره آورد نور گفتگویی را که با جناب آقای «سقایی» معاونت فنی مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی به انجام رسانده، در معرض مطالعه خوانندگان و علاقه مندان محترم قرار می دهد و افق های جدیدی را فراسوی متولیان این موضوع می گشاید. ایشان در بحث خود به الگوریتم ها یا همان منطق پردازش داده ها در این زمینه پرداختند و فرض های مختلفی را برای برنامه نویسی رایانه ای به منظور شناسایی احادیث مشابه ارائه دادند.

در طول تاریخ شیعه، محدثان و عالمان بزرگی در نقل حدیث و جمع آوری آن به ابتکاراتی دست زده اند که هم پاسخگوی نیاز جامعه خود بودند و هم حفظ و انتقال حدیث به آیندگان را نتیجه بخشیدند. این اقدام سترگ، از روزگار حضور ائمه(ع) آغاز شد و در زمان غیبت با تدوین نخستین جوامع حدیثی همچون: اصول کافی، من لایحضره الفقیه، الاستبصار و تهذیب الأحکام ادامه یافت. اما پراکنده بودن روایات در بیش از هفتصد جلد کتاب و عدم تبویب دقیق آنها موجب شد تا محدثان دیگری همچون علامه مجلسی جوامع ثانویه حدیثی مانند بحارالانوار را به وجود آورند که این حرکت با تهیه کتاب حدیثی «الوافی» که مشتمل بر روایات کتاب های چهارگانه حدیثی شیعه است، ادامه یافت و سرانجام در زمان معاصر به «جامع الاحادیث الشیعة» اثر گران قدر آیة الله العظمی بروجردی خاتمه یافت.

این موسوعه ها و معجم های حدیثی اگر چه با توجه به نیازهای روز دستآوردهای بسی ارزشمند را ارائه کرده اند، اما هر کدام علاوه بر ویژگی های کارآمد، کاستی هایی نیز دارند که باید در تهیه و تدوین مجموعه های کامل تر مورد توجه قرار گیرد.

اشاره

بحث کاستن تکرار در احادیث، از جمله مباحثی است که از دیرباز مورد توجه عالمان بزرگی چون مرحوم علامه مجلسی در بحارالانوار بوده و سعی نموده اند از انبوهی روایات مشابه بکاهند و پژوهشگر را از مشکل پراکندگی در امر تحقیق نجات دهند. از این رو، علماء فرهیخته پیشین به این مسئله اهتمام داشتند که تا حدّ امکان در مقوله احادیث به متن واحدی دست پیدا کنند و تکرارها را به حدّاقل برسانند. با این حال، هنوز در آثاری نظیر بحار الانوار و کتب اربعه شاهد روایت های تکراری هستیم. این موضوع نشان می دهد که بحث مقارنة الاحادیث از حساسیت خاصی برخوردار است و به راحتی نمی توان یک روایت را کنار گذاشت و فقط به شبیه آن بسنده کرد.

نظر به اهمیت و جایگاه احادیث مشابه در متون روایی و تأثیر آن در نوع برداشت های محقق، سلسله مباحثی در طی چند شماره از نشریه ره آورد نور به حضور خوانندگان محترم تقدیم می گردد که بخش نخست آن را در شماره قبل با عنوان «راهکارهای شناسایی احادیث مشابه» ملاحظه نمودید. در این شماره به حضور حجة الاسلام حسین سیف اللهی، مدیر اطلاع رسانی دفتر مطالعات و تحقیقات زنان و همچنین مدیر پروژه موسوعه حدیثی زن و خانواده رسیدیم و در زمینه بحث مقارنة الاحادیث گفتگویی را با ایشان ترتیب دادیم که در ذیل می خوانیم.

 الف - موضوع اطلاع رسانی

1. پایگاه اطلاع رسانی تبیان   Tebyan.net

این پایگاه از فعال ترین پایگاه های اطلاع رسانی می باشد که در سال 1381 فعالیت خود را شروع کرد و بخش های متنوعی را در زمره فعالیت های خود ارائه داد که مهم ترین آنها عبارت اند از:

  1. بخش معارف، با امکان دسترسی به حجم عظیمی از اطلاعات اسلامی؛
  2. مجتمع آموزشی، به عنوان یکی از مهم ترین بخش های پایگاه؛
  3. حوزه علمیه، شامل آموزش دروس سطوح مختلف حوزه؛
  4. پرسش و پاسخ، دریافت سؤالات از طریق پیام نگار (mial-E) و پاسخ سؤالات در کوتاه ترین زمان ممکن؛
  5. بخش مسابقات فرهنگی؛
  6. معرفی صدها پایگاه اسلامی، فرهنگی، اجتماعی، علمی و آموزشی.

اشاره

نرم افزار جامع تفاسیر نور، از محصولات جدید مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی (نور) است که در سیزدهمین نمایشگاه بین المللی قرآن کریم به عنوان نرم افزار برتر قرآنی شناخته شد و آقای دکتر احمد مینائی به جهت طراحی و تولید این برنامه ارزشمند، به عنوان « خادم القرآن» دست یافت.

این برنامه که در واقع نسخه جدید نور الانوار را در خود جای داده است، به دلیل برخورداری از ترجمه ها و تفاسیر متعدد به صورت نرم افزاری مستقل با عنوان «جامع تفاسیر نور» در معرض استفاده محقّقان علوم اسلامی خاصه پژوهشگران قرآنی قرار گرفته است. این لوح فشرده شامل محتوای علمی و امکانات عدیده ای است که در سامان دهی امر تحقیق بسیار مفید و راهگشاست و به موجب بهره مندی از متون انبوه مربوط به قرآن و قابلیت های متنوع پژوهشی و کاربردی، در نمایشگاه بین المللی قرآن کریم عنوان برتر را به خود اختصاص داد.

نوشتار حاضر، شما را به محتوا و امکانات ارزشمند این برنامه آشنا می سازد.

شما اينجا هستيد:خانه نمایش موارد بر اساس برچسب: تولیدات مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی