واژگان کلیدی: بحث و گفتگو، انجمن های مذهبی، گفتگوهای دینی و تبلیغ
مقدمه
اینترنت، شبکه جهانی اطلاع رسانی است که در آن جابه جایی اطلاعات به سرعت و سهولت صورت می پذیرد. یکی از انواع اطلاعاتی که در اینترنت ارائه می شود، مطالبی است که از عقاید و افکار گوناگون حکایت دارد و زمینه تأثیرگذاری بر افکار دیگران را فراهم می کند.
به عبارت دیگر، اینترنت در این عرصه وسیله تبادل افکار است؛ یعنی در قسمت هایی از اینترنت افراد صرفاً به قصد تبادل نظرات و عقاید و بحث و بررسی در مورد آن حضور می یابند. در این میان، کسی موفق تر است که بهتر بتواند با مخاطب ارتباط برقرار کند و افکار خویش را مستدل تر به او عرضه کند و او را به قبول وادارد. در این محیط، عمدتاً به مطلب نظر می شود و نه به گوینده آن.
انجمن های گفتگو
یکی از راه های تبادل نظر و اندیشه، انجمن های گفتگو است که تبادل اطلاعات در آن نوشتاری است. نحوه گفتگو در انجمن های اینترنتی غیر مستقیم است؛ به گونه ای که هر کدام از طرفین یا اطراف بحث می توانند بعد از دیدن نوشته طرف مقابل، کاملاً درباره آن بیندیشند و جواب های خوب و مستدلی ارائه کنند. برخلاف چت گفتاری و نوشتاری که به خاطر لزوم فوریت در جوابگویی احیاناً دقت آن کم می شود، انجمن های گفتگو در اینترنت فراوان است. در سال های اخیر، انجمن های فارسی هم تا حد قابل توجهی رشد یافته است.
البته در انجمن های گفتگو چت نوشتاری نیز وجود دارد که رونق چندانی ندارد.
در این قبیل پایگاه ها کاربر بعد از عضویت و گرفتن ID مخصوص به خود، با رمز عبور مشخص وارد بخش انجمن ها می شود و بر اساس علاقه خود انجمنی را انتخاب و وارد آن می شود. در صفحه اول هر انجمن، معمولاً 2 یا 3 نوع مقاله موجود است، اول: مقاله ای که در بالای صفحه است و معمولاً مقررات انجمن در آن نوشته شده و همیشه ثابت است. البته این نوع مقاله در همه انجمن ها وجود ندارد. بعد از آن، مقالات فعال است و دسته سوم، مقالاتی است که بعد از مقالات فعال، در صفحه اول هر انجمن قرار گرفته است که مشتمل بر موضوعات جدید و مقالاتی است که از فعال بودن خارج شده اند.
هر مقاله جدید، بعد از آنکه تعداد معینی جواب به آن داده شد، به صورت اتوماتیک به بالای صفحه اول که بیننده بیشتری دارد انتقال می یابد؛ چون هر کس که وارد انجمن می شود، در مرحله نخست، مقالات بالای صفحه در معرض مشاهده او قرار دارد.
مقالاتی که تعداد جواب آنها به حد نصاب معین نرسد، در پایین صفحه می مانند و به تدریج با اضافه شدن مقالات جدید از صفحه اول خارج و به همراه مقالاتی که توسط مدیر انجمن از فعال بودن خارج شده اند، به صفحه دوم می روند که در این صورت، بسیار کم بیننده می گردند؛ زیرا بیشتر کاربران معمولاً صفحه اول را ملاحظه می کنند.
قانون انجمن ها و اختیارات مدیران
هر انجمن، مدیری دارد که قدرت جابه جایی و حذف و ویرایش کلیه مقالات را دارد. از آنجایی که پایگاه پرشین تاک(www.persiantalk.com) در ایران قرار دارد و تابع قوانین و مقررات جمهوری اسلامی است، نسبت به درج مطالب توجه بیشتری می شود و مسائلی همانند به کار بردن الفاظ مستهجن و همچنین توهین و ناسزا به رهبران نظام و روحانیت و اهانت به اسلام و مقدسات دینی در آن کمتر دیده می شود. علاوه بر آن، از انتشار عکس های مستهجن نیز جلوگیری به عمل می آید. بنابراین، محیط این پایگاه تا حدی از نظر اخلاقی از انجمن های دیگر که هر حرفی در آنها زده می شود، بهتر است. مقالات قبل از ارسال، کنترل نمی شوند؛ اما بعد از اینکه مقاله توسط کاربر فرستاد می شود، توسط مدیران که نظارت آنلاین دارند و مقالات و جواب ها را بلافاصله بعد از فرستاده شدن می ببینند، ویرایش یا حذف می شوند.
البته بعضاً اتفاق می افتد که مقالات یا جواب های غیر مجاز بعد از گذشت مدتی از زمان، حذف یا ویرایش می گردند. از اختیارات دیگر مدیران، اخراج افرادی است که به قوانین انجمن ها ارج نمی نهند؛ یعنی به ID آنان اجازه درج مقاله و یا جوابگویی به مقالات دیگران را نمی دهند.
کاربران می توانند چند ID داشته باشند؛ ولی بر اساس قانون انجمن فعالیت با بیشتر از یک ID ممنوع است و اگر مدیران ناظر متوجه شوند، به صاحب آن تذکر می دهند و یا آن را اخراج می کنند. هر کس که در انجمن ها عضو می شود، صندوق پستی شخصی نیز خواهد داشت که می تواند پیام های خصوصی با اعضای دیگر رد و بدل کند.
موضوع انجمن ها
انجمن ها تحت عنوان موضوعات گوناگونی ایجاد شده است؛ به عنوان مثال، در پایگاه پرشین تاک انجمن هایی از قبیل: آقایان، خانم ها، دانش آموزان، دانشجویان، مذهبی، سینما، موسیقی، کامپیوتر، زندگی و عمومی وجود دارد. در چهار انجمن اول جهت گیری بسیاری از بحث ها مسائل اجتماعی است.
یک انجمن خصوصی هم وجود دارد که به مدیران پرشین تاک اختصاص دارد و برای کاربران بسته است.
کاربران انجمن ها و اطلاعات مذهبی آنان
در اتاق های گفتگو، هر کاربر می تواند در حیطه موضوعات مختلف در انجمن ها مقاله بدهد و یا به هر مقاله ای که مایل باشد، جواب دهد. بدیهی است که این مسئله زمینه مناسبی را برای تبادل افکار فراهم می کند.
آنچه در مورد انجمن های: آقایان، خانم ها، دانش آموزان، دانشجویان، زندگی و عمومی پرشین تاک قابل توجه است، آن است که عموم کاربران آن از افراد معمولی هستند و از نظر علمی و دینی اطلاعات زیادی ندارند.
بنابراین، نمی توان از بحث های طرح شده انتظار بهره برداری علمی و یا دینی سطح بالایی را داشت. نکته جالب توجه در بسیاری از انجمن ها آن است که افرادی که حضور دائمی دارند و اظهار نظر می کنند، تعداد مشخصی هستند و افراد دیگر به صورت موردی و یا موسمی فعال می گردند، همانند دانش آموزان که در ایام تعطیلی مدارس در انجمن دانش آموزی به فعالیت می پردازند.
فضای غالب بر انجمن هایی مانند خانم ها و آقایان که از جمله انجمن های پر مقاله اند، غیر مذهبی است و شاید در تمام انجمن ها هم همین طور باشد؛ چون معمولاً افرادی که به انجمن ها سر می زنند، چندان مذهبی نیستند. طلاّب و افراد مطلع از مسائل و موضوعات دینی هم به صورت آشکار در کل انجمن ها و حتی انجمن مذهبی وجود ندارد و برخورد با چنین اشخاصی که خود را مطلع و متدین و متعهد معرفی می کنند، بسیار تند و با ناسزا همراه است.
انجمن های مذکور و بعضی انجمن های دیگر، کاملاً غیر مذهبی است و بلکه شاید ضد مذهبی است و با مسائل مذهبی طرح شده مقابله می کنند و حتی برای جلوگیری از طرح مسائل دینی در قالب اجتماعی متوسل به اخراج هم می شوند. البته ریاست انجمن مذهبی فردی شیعه و معتقد است؛ ولی معلوم نیست که غالب کاربران با او موافق باشند. پس با کمال صراحت باید گفت که جبهه دین چه در انجمن مذهبی و چه در انجمن های دیگر در موضع قدرت و قوّت نیست و در بعضی مواقع در مهجوریت کامل قرار دارد؛ به گونه ای که نظر دینی را در بعضی مسائل به خاطر برخورد شدید مدیران نمی توان مطرح کرد.
انجمن های مذهبی
در انجمن مذهبی سه نکته قابل توضیح وجود دارد:
1. کاربران
ناگفته پیداست که شاخصه بحث های مطرح در این انجمن ها، رنگ دینی آن است و مطالب از این منظر مورد بحث و بررسی قرار می گیرند. پس باید عموم کاربران به بحث های مذهبی علاقه داشته باشند تا در بحث ها شرکت کنند؛ ولی به نظر می رسد که انگیزه عده ای از شرکت کنندگان در بحث ها غیر از دین باشد؛ بلکه ماموریت داشتن عده ای از مخالفان دین و یا مذهب برای ایجاد شبهه و بیان نظرات خاص، چندان بعید به نظر نمی رسد.
اینان کسانی هستند که هرچه پاسخ مستدل و منطقی بشنوند، همچنان حرف خود را تکرار می کنند و قصد دارند به هر صورت ممکن نظر خود را مطرح کنند و از ارائه استدلال و بحث منطقی گریزانند.
نگارنده به عنوان کسی که برای مدتی در این انجمن ها به بحث و گفتگو پرداخته، نمونه های زیادی را سراغ دارد که افرادی عالم نما و به ظاهر مطلع از مسائل و احکام دینی در مورد موضوعی چه حرف ها که مطرح نکرده اند و حتی گاهی به روایات و منابع دینی هم استدلال کرده اند؛ اما پس از مدتی گفتگو و تخصصی شدن مباحث، فوراً جبهه مباحثه را به حریف واگذار نموده، با عرضه صحبت های غیر منطقی و خارج از روال بحث، میدان را ترک کرده اند.
تعدادی از افراد فعّال، چنین هستند و تعدادی دیگر نیز هر از چند گاهی شبهاتی را مطرح می کنند و اصل یا فرع دین و یا مذهب شیعه را زیر سؤال می برند. تعداد اندکی از کاربران نیز به تبلیغ مسیحیت و بهائیت می پردازند.
البته در مقابل این گروه، شیعیان قرار دارند که بنا به نظر خود از مکتب دفاع می کنند؛ یعنی این طور نیست که هر شیعه ای از همه مطالب مورد قبول شیعیان دفاع کند؛ بلکه از آن مقداری که خود قبول دارد، دفاع می نماید. از این رو، به راحتی بعضی آنان که خود را شیعه می دانند، برخی از مطالب دینی را رد می کنند.
در این میان، تعداد کسانی که شیعه و پیرو مشی فقاهتی باشند و بر اساس نظرات علماء شیعه در علومی چون: فقه و اصول، عقاید، حدیث، تفسیر و قرآن اظهار نظر کنند و توان جوابگویی قوی را به آنان داشته باشند، زیاد نیست.
از نظر احکام شرعی و دینی هم اطلاعات کاربران بسیار ضعیف است و مطالب رد و بدل شده نشان می دهد که اطلاعات کاربران یا ناقص است و یا غلط. از این رو، برای بسیاری از سؤالات و شبهات جواب کافی و کامل ارائه نمی شود.
2. ارزش علمی مباحث انجمن ها
گاهی اوقات به جهت عدم قدرت طرفین یا یک طرف، مباحثه ارزش علمی چندانی ندارد و قابل استفاده برای افراد با سواد نیست. به همین دلیل، رغبت افراد دانشمند برای حضور به این انجمن بسیار کم است.
البته در زمینه شبهه شناسی می توان به خوبی از این فضا بهره مند شد و با شبهاتی که در حال حاضر در اینترنت مطرح است، آشنا گردید و این گونه به فضای فکری آنان وارد شده، در جهت یافتن بهترین روش جوابگویی از آن استفاده کرد.
3. موضوعات مورد بحث
موضوعات مطرح در انجمن مذهبی، متأثر از افکار افراد حاضر در آن است. البته مناسبت ها نیز همانند نیمه شعبان، ماه رمضان و محرم در جهت گیری مطالب مؤثر است. عمده بحث ها بر محور اسلام می چرخد و درصد تبلیغ سایر ادیان بسیار کم است. در بحث های اسلامی نیز نقد و بررسی عمدتاً در مورد عقاید شیعه است و در مورد احکام نیز مقالات اندکی به چشم می خورد. البته بحث فلسفه احکام تا حدی مطرح می شود و مورد جوابگویی عمومی نیز قرار می گیرد. بحث های مربوط به اصول عقاید نیز کم و بیش طرح می گردد.
علت عمده ارائه مقالات طرح شبهات و یا سؤالاتی در حوزه موارد یادشده، توضیح مباحث دینی به قصد نشر این مطالب برای استفاده دیگران است.
ناگفته نماند که در مقابل آنان، تعدادی از شیعیان با اعتقادات صحیح نیز در اثبات عقاید حقه تشیع و ردّ عقاید اهل سنت مباحثی را مطرح می کنند که در جواب مطالب آنان و یا در نقد عقاید آنها ارائه گردیده است. بعضی عناوین که بیشتر مورد توجه کاربران قرار دارند و جواب های زیادی در مقالات مربوط به آن عناوین رد و بدل می شود، از قرار ذیل است:
رد و اثبات امامت، ولایت امیر مؤمنان(ع)، نبوّت، اعجاز قرآن، عصمت، شفاعت، فلسفه احکام در مورد زنان و امام زمان.
پرشین تاک و تبلیغ دین
با وجود محدودیت ها و سنگ اندازی ها، مشکلات موجود در راه تبلیغ دین، گشودن جبهه بحث و بررسی دینی در انجمن های این پایگاه کاری کاملاً ممکن، مفید و مؤثر است.
این نتیجه، تجربه دو ماهه تبلیغی نویسنده این سطور است که در سفری مجازی جهت تبلیغ دین به پرشین تاک رفت و به تجربیات خوبی نیز در این زمینه دست پیدا کرد.
مبلّغان در این عرصه می توانند به دو صورت شناخته شده و بدون اظهار هویت و تنها به عنوان فردی مذهبی در انجمن ها وارد شوند. که در صورت دوم دردسر کمتری خواهند داشت و کمتر مطالب آنها مورد هجوم افراد مخالف قرار می گیرد؛ هجومی که صرفاً به جهت شخصیت حقیقی فرد، صرف نظر از درستی یا نادرستی حرفش، به او معطوف می شود. اما در صورت اول، این مزیت وجود دارد که وقتی کسی مثلاً به عنوان طلبه در آن انجمن ها حضور می یابد، افراد مذهبی زود به او اطمینان می کنند و با او به راحتی درد دل می کنند و سؤالات مختلف خود را از او می پرسند؛ یعنی در صورت ورود آشکار، علاوه بر دافعه شدید جاذبه خوبی نیز ایجاد می شود که معلوم نیست در صورت ورود غیر آشکار ایجاد گردد.
البته پیشنهاد ورود آشکار به طلابی داده می شود که از نظر علمی قوی باشند و توان بحث و پاسخگویی مطابق فهم مخاطب را داشته باشند؛ اما آنان که از این نظر قوی نیستند، می توانند به طور ناشناس وارد شوند و به عنوان یک فرد مذهبی به جوابگویی مقالات و یا ارسال مقاله بپردازند.
نکته ای که درباره زمینه فعالیت طلاّب و مبلّغان دینی در آن محیط قابل ذکر است، آن است که تنها در انجمن مذهبی می توان مطالب دینی را طرح کرد و این دامنه فعالیت مبلّغان را به انجمن مذهبی محدود می کند و حال آنکه بسیاری از افراد حاضر در انجمن ها اصلاً به انجمن مذهبی مراجعه نمی کنند. از طرف دیگر نیز در سایر انجمن ها که مدیریت غیر مذهبی دارند، از طرح مسائل مذهبی جلوگیری به عمل می آید. راه حل آن به نظر نویسنده آن است که نظرات دین به عنوان راهکار برای همه مشکلات اجتماعی و اخلاقی جامعه بیان گردد؛ یعنی می توان مسئله و مشکلی اجتماعی را مطرح کرد و در ذیل آن نظر دین را در قبال آن مطرح نمود.
نکته آخر در مورد لزوم هم زبانی با افراد حاضر در انجمن هاست که باید به زبان و ادبیات روز و فضای حاکم بر محیطهای اینترنتی سخن گفت تا هرچه بیشتر مورد توجه قرار گیرد.
کلام آخر
محیط انجمن های گفتگو فضایی است با افکار گوناگون که فکر دینی در آن قوّت چندانی ندارد و محل آماده ای است برای آنان که توان تبلیغ دین را از راه نوشتاری دارند.
طبیعی است که انجام این کار، آماده سازی مقدمات سخت افزاری و نرم افزاری را برای مبلغان می طلبد. بلکه تبلیغ اینترنتی دین به طور رسمی با پرداخت هزینه مناسب به مبلّغان راه اندازی شود تا ندای علم و عمل دینی به قسمتی از اقشار جامعه که فقط در محیطهایی مثل پرشین تاک قابل دسترسی هستند، برسد و در حد توان پاسخگوی نیازهای آنان باشد.
البته باید به تدریج انجمن های گفتگو در پایگاه های اسلامی ایجاد شود تا مبلّغان سیار و افراد مشتاق مطالب دینی را از آن محل ها خارج کنند و به سوی پایگاه های اسلامی سوق دهند و در نهایت، به جای آنکه با حضور خود، پایگاه هایی همانند پرشین تاک را تقویت کنند، برای پایگاه های اسلامی جلب مشتری نمایند.
امیدوارم شاهد روزی باشیم که بحث های مذهبی به جای ارائه شدن در پایگاه های غیر دینی، در محیطهای اسلامی و مذهبی مطرح گردد.