ره آورد نور

«بسم الله الرحمن الرحیم. الحمد لله و الصلاة و السلام علی رسول الله نبینا محمّد(ص) و علی آله آل الله و اللعن علی اعدائهم اعداء الله الی یوم لقائنا لله و مولانا ابی الحسن علی بن موسی الرضا(ع): «و ان الناس لو عرفوا محاسن کلامنا لتبعونا.»

مجلس حاضر، بسیار فاخر است و در حقیقت، مجلسِ نخبگان حوزه علمیه است. تولیت معظم آستان مقدس حضرت معصومه(س)، تولیت گرامی و بزرگ مسجد جمکران هم زینت‌بخش این مجلس‌اند. خصوصیّت محفل علمائی، این است که همه اهل فضل‌اند و اطاله سخن در آن، خلاف بلاغت است. یک بار حضرت آیت الله العظمی مکارم به من می‌گفت: خطیب واقعی، آقای فلسفی است؛ چون می‌فهمد که در هر مجلسی، چه مقدار صحبت کند؛ برای مثال، مجلس فاتحه باید کوتاه صحبت کرد و جای صحبت یک ساعته نیست؛ به همین جهت، آقای فلسفی در چنین مراسمی، حدود بیست دقیقه صحبت می‌کرد و سخنانش را طول نمی داد.

با توجه به نکاتی که عرض کردم، در این مجلس فاخر، با اجازه اعاظم و حاضران، سیری در دوره‌های پژوهش در تاریخ تشیع دارم و هدفم این است که ارزش کار شما عزیزان در این مرکز طیّ سی سال، یعنی تقریباً از سال 1368 تاکنون که به ثمر رسیده، آشکار شود و تأکید کنم که کار بسیار باعظمت و بزرگی انجام شده است.

مقدمه

مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی با هدف «آسان سازی دستیابی به منابع دینی و سرعت بخشیدن به امر پژوهش در علوم اسلامی»، پای به عرصه تولید محصولات علوم اسلامی گذاشت؛ تولیداتی که در گذر زمان، در حوزه‏ های متنوع توسعه یافته و در حال حاضر، در شاخه های مختلف علوم اسلامی و انسانی ده‎ها عنوان نرم افزار با قالب های متنوع، مانند: لوح فشرده، وب و تلفن همراه، با کاربری های متفاوت در اختیار کاربران قرار گرفته است؛ امّا این گستردگی محصولات و امکانات پژوهشی متنوع، آن چنان که باید در بهبود شیوه های پژوهشی محقّقان حوزه کارگر نیفتاده و به دلایل مختلف که در ادامه به آنها خواهیم پرداخت، جایگاه شایسته خویش را در مراکز حوزوی پیدا نکرده است.

برخی ممکن است این عدم توفیق را به پیچیدگی رابط کاربری و یا امکانات ارائه شده در نرم افزارهای تولیدی نور نسبت دهند که البته بعضاً ممکن است به علت پیچیدگی، کار با نرم افزار را برای کاربران مشکل نموده باشد؛ امّا واقعیّت آن است که این مسئله، همه مشکل نیست و ریشه را باید در جای دیگری جست و جو کرد؛ زیرا در فرض قبول این نظریه، تنها می توان آن را به محصولات تخصصی نور تعمیم داد که امری اجتناب ناپذیر است.

تجربه ارتباط طولانی ما با کاربران به خوبی این نیاز را گوشزد می کند که طلاب حوزه‏‌های علمیّه به علت فقدان یک برنامه منسجم آموزشی مناسب، در استفاده تخصصی از رایانه در امر آموزش و پژوهش، از توانایی لازم برخوردار نیستند و این عدم توانایی در کاربری، در روند توسعه پژوهشی حوزه به صورت مستقیم تأثیرگذار بوده است.

اشاره

پژوهش گری رقمی، حوزه ای از فعالیت ها در تعامل رایانه یا فناوری های رقمی و موضوعات علوم اسلامی است. پژوهش گری رقمی را می توان به مثابه شیوه ای نوین از انجام تحقیقات دانست که دربردارنده پژوهش، آموزش و نشر رایانه ای است. در این حوزه مطالعاتی، ابزارها و شیوه های رقمی به جای ابزارهای چاپی، برای مطالعه علوم اسلامی به کار گرفته می شود. استفاده از مدارک، شیوه های پژوهش، نشر و نگهداری رقمی برای دستیابی به اهداف پژوهش و روابط میان محققان از طریق فضای مجازی و تلاش برای ایجاد رسانه رقمیِ اجتماعی، از مزایای پژوهش گری رقمی است.

این مقاله، به بررسی چگونگی بهره مندی رشته های علوم اسلامی مانند: علوم قرآن، حدیث، فقه و اصول، کلام و سیره و تاریخ از ابزارهای رایانشی، مانند: ابرمتن، ابررسانه، مصورسازی دادگان، بازیابی اطلاعات، پردازش داده، آمار، متن کاوی و نقشه برداری رقمی، ابزارهای شبکه های اجتماعی و تعاملی، و نیز نشر رقمی برای انجام پژوهش ها و نیز تعامل میان متخصصان علوم اسلامی خواهد پرداخت.

اشاره

متن حاضر بخش های مهمی از سخنان آقای رضا آسیابانی از مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی است که در تاریخ 1381/9/26 در کنفرانس جنبی دومین نمایشگاه مراکز علمی پژوهشی حوزه علمیه قم تحت عنوان «پژوهش رایانه ای علوم اسلامی» بیان گردیده است. این سخنرانی به لحاظ اهمیت و برخورداری از نکات جالب و درخور توجّه، به نظر خوانندگان عزیز می رسد.

در سایه پیشرفت های شگرف و روزافزون در عرصه فنّاوری اطلاعات و ارتباطات (ICT) تغییرات چشم گیری در ساز و کارهای تولید علم و دانش به وجود آمده است و چشم انداز جدیدی را پیش روی پژوهش های علمی در تمامی عرصه ها از جمله علوم انسانی و اسلامی گشوده است. دستیابی آسان به منابع گسترده اینترنتی با امکانات جستجو و بازیابی اطلاعات به روش های مختلف، بانک های بزرگ اطلاعاتی، توسعه ابزارهای ارتباط دو جانبه در اینترنت همچون: پست الکترونیکی، اطاق گفتگو و Orkut موجب شده است که مدیران پژوهشی در راستای استفاده بهینه از این فضای جدید طرح پژوهشگاه مجازی research institute Vittual را در دستور کار خود قرار دهند و از آن به مثابه ابزاری برای توسعه تحقیقات علمی سود جویند.

اشاره

از ابزارهای ارتباطی و اطلاع‌رسانی علمی و پژوهشی که فنآوری روز در دسترس همگان قرار داده است، بسیار سخن گفته شده است. بی‌گمان شبکه جهانی اینترنت نه تنها در حوزه خبری و اطلاع‌رسانی نقش فعال و سازنده‌ای را ایفا می‌کند، بلکه در حوزه پژوهشی و ایجاد بانک‌های علمی و فنی نیز حضور چشمگیر و فعالی را دارا می‌باشد. امروزه کسی نمی‌تواند از تحقیقات علمی و تخصصی سخن بگوید، بی‌آن که به اینترنت و کتابخانه های دیجیتالی آن مراجعه کرده باشد.

اگر دیروز هر محققی برای تأمین منابع پژوهشی خود نیازمند کتابخانه و مطالعات کتابخانه‌ای بود تا از پیشینه تحقیق و مسایل و مطالب مرتبط به موضوع اطلاعاتی را به دست آورد و با فیش‌نگاری تحقیقات خود را غنی و پربار نماید و بتواند پژوهشی جامع و کامل و برخاسته همه انظار و آرای مرتبط به آن موضوع ارایه کند، اکنون بر اوست تا به شبکه جهانی سری بزند و از مجموعه عظیم و فراهم آمده آن که گاه بیش از مجموعه‌های موجود در کتابخانه‌های یک کشور است، بهره‌مند شود.