کلیدواژگان: شبکه های اجتماعی مجازی، آموزش، پژوهش.

مقدمه

امروزه، قدرت ابداع و نبوغ بشر، فناوری دیگری به نام «فناوری اطلاعات و ارتباطات» (1) را به ارمغان آورده است. این فناوری، ظرفیت اثرگذاری بسیار گسترده تری، در مقایسه با فناوری های گذشته داراست و در عرصه تعلیم و تربیت می توان با اثرپذیری از این ظرفیت جدید، تحولات سودمندی را در ارکان اجزای مربوط رقم زد که لازمه این امر، تأمل و تدبر بیشتر در شناخت وجوه گوناگون، اعم از فرصت ها یا تهدیدهای ناشی از کاربرد این فناوری است. جامعه شبکه ای باعث شده است تا جامعیت، پیچیدگی و شبکه سازی فناورانه به حوزه های متنوع زندگی و آموزشی نفوذ کند. انقلاب فناوری اطلاعات و ارتباطات، موجب شکوفایی جنبش های آموزشی، اقتصادی و فرهنگی شده و دنیایی نو در حال پدیدار شدن است. در این انقلاب، شبکه ها و سیستم های اطلاعاتی، مهم ترین پایگاه ها و کانال های انتقال و مبادله اطلاعات محسوب می شوند. (اسلامی، 1383؛ نصراصفهانی و گمینیان، 1383) پژوهشگران با استفاده از این ابزارها می توانند، اطلاعات و منابع مورد نیاز خود را جست وجو و شناسایی کنند، ایده های پژوهشی خود را در مراحل مختلف فرایند پژوهش با افراد و صاحب نظران مرتبط در میان بگذارند، از منابع چند رسانه ای مانند: منابع متنی، صوتی و شبکه های اجتماعی مجازی، به مثابه منابع اطلاعاتی استفاده کنند و با استفاده از ابزارهای ارتباطی، اجتماع های پژوهشی تشکیل دهند. (سراجی، 1390)

یکی از امکانات فناوری اطلاعات و ارتباطات مبنی بر ابزارهای وب 2، شبکه های اجتماعی مجازی(2) می باشند. این شبکه ها از زمان ظهور در اواخر دهه 90، در روند تکاملی خود، تاکنون به واسطه ایجاد امکان برقراری ارتباط سریع هم زمان و غیر هم زمان، دسترسی به حجم انبوهی از اطلاعات و انتشار گسترده ی آن کاربردهای بسیاری را در این زیست جهان جدید رقم زده و توجه میلیون ها کاربر را از سراسر دنیا به خود جلب نموده اند و به دلیل رشد روزافزون تعداد اعضاء و نیز تأثیرگذاری بر فضای واقعی، این شبکه ها اهمیت به سزایی یافته اند. (شهابی و قدسی، 1391)

پلینگ و وایت(3) (2009) اظهار داشته اند جوامع مجازی که به اختصار(4) SNS هم نمایش داده می شوند، با کارکردهای متفاوت، سازماندهی خدمات و تلفیق ابزارهای اطلاعاتی و ارتباطی فعل و انفعال های غیرخطی را ترویج داده، کاربردها و محتوای وب را برای کاربران ساده می کنند و با جذب میلیون ها نفر از سراسر دنیا با انگیزه های مختلف مفهوم جامعه مجازی را بیش از پیش متصور می سازند. گفتنی است که مشارکت جوانان در آنها، هر روز رو به افزایش است و گفته می شود به یکی از رسانه های ارتباطی مطلوب، به ویژه برای جوانان تبدیل شده اند. ( به نقل از شهابی و قدسی، 1391) بر اساس تعریف، شبکه های اجتماعی مجازی به عنوان امکانات وب محور اجتماعات مجازی ای هستند که به افراد اجازه می دهند که: الف) پروفایل عمومی و نیمه عمومی ایجاد کنند؛ ب) ایجاد فهرست ارتباطی خود با دیگر کاربران به صورت مفصل شکل دهند؛ ج) فهرست ارتباطی خود و دیگر فهرست هایی را که به وسیله سایر کاربران ساخته شده، ببینند و پیمایش نمایند. (بوید، الیسون(5)، 2007) در تعریفی دیگر، از شبکه های اجتماعی مجازی تحت عنوان جامعه آنلاین از کاربران اینترنتی که تمایل به برقرار کردن ارتباط با دیگر کاربران در حوزه های مورد علاقه دو طرف را دارند، یاد شده است. (ویلیام(6)، 2009) اختلاف نظراتی که در خصوص آثار این شبکه ها وجود دارد، نشانگر این است که از کارکردهای این فضا شناخت جامعی به عمل نیامده و افراد مختلف از ظن خود برای پایگاه های اجتماعی، کارکردهای متعدد و بسیار متفاوتی را قائل شده اند. قرائت مخالفان استفاده از شبکه های مجازی، بیشتر جنبه آسیب شناسانه و مقاومت فرهنگی را در بر می گیرد و در مقابل، قرائت موافقان با تأکید بر پتانسیل های فناورانه و مخاطب محور شبکه ها در جهت ابهام زدایی از شبکه های مذکور صورت می گیرد. (شهابی و قدسی، 1391) در عرصه آموزش و یادگیری شبکه های مجازی، حوزه تحقیقاتی برای اطلاعات جامع دانشجویان است که به سرعت در حال رشد می باشند. (هاری اوینس، لیتینن و یو(7)، 2010) سؤالی که در اینجا مطرح می شود، عبارت است از اینکه: اهمیت و ضرورت شبکه های اجتماعی مجازی در عرصه آموزش و یادگیری کدام اند؟

امروزه، با ظهور فناوری های نوین ارتباطی، یک فضای مجازی در کنار فضای واقعی ایجاد شده که تأثیر متقابلی بر یکدیگر دارند. با توجه به نو ظهور بودن پدیده شبکه های اجتماعی مجازی و گسترش روزافزون آنها و تأثیر آنها بر جنبه های مختلف زندگی، کاربران این شبکه ها و همچنین عدم آشنایی با تمام آثار استفاده از این شبکه ها از یک سو، و اهمیت جایگاه آموزش و یادگیری در جهان امروز از سویی دیگر، می کوشیم اهمیت و ضرورت شبکه های اجتماعی مجازی به عنوان ابزاری برای آموزش و یادگیری مورد واکاوی قرار دهیم. در حال حاضر، در دوره ای به سر می بریم که تغییرات آن به مراتب بنیادی تر از تغییر و تحولات صنعتی است. از همین رو، سازمان ها از جمله سازمان های تعلیم و تربیت برای حفظ بقاء و حضور خود در صحنه رقابت، ناگزیر به دگرگونی و استفاده از تازه ترین دستاوردهای فناوری برای دستیابی به بالاترین سطح بهبود توانایی های خود هستند. از جمله مهم ترین دستاوردهای نوین فناورانه، می توان به امکانات وب 2 و مصداق بارز آن، یعنی شبکه های اجتماعی مجازی اشاره کرد.

عنوان «شبکه اجتماعی مجازی» با قالب امروزی برای نخستین بار در سال 1960 در دانشگاه ایلینویز در ایالات متحده آمریکا مطرح شد. (افراسیابی، 1392) بوید و الیسون (2007) در مطالعه خود آورده اند، پس از آن، ظهور پایگاه های شبکه اجتماعی در سال 1995 با پایگاه هم کلاسی (8) که به اعضا کمک می کرد دوستان دوران تحصیل در مقاطع ابتدایی، دبیرستان و دانشگاه را پیدا کنند، کلید خورد. سپس شبکه اجتماعی کلاس ششمی ها(9) که طلایه دار پایگاه هایی به معنای مدرن است، در سال 1997 به وجود آمد. این شبکه از نخستین پایگاه هایی بود که به کاربرانش اجازه ایجاد پروفایل، دعوت از دوستان، سازمان دهی گروه و دیدن پروفایل دیگر کاربران را می داد. تا سال 2002، یعنی در دوران طفولیت شبکه های اجتماعی مجازی، وب سایت های شبکه اجتماعی دیگری با امکانات جدید همچون: رهگذر آسیایی (10)، شبکه منعطف سیاه(11) و دنیای فرمانشی(12) پدید آمدند که افراد را به ایجاد صفحات تخصصی، حرفه ای، دوستیابی و شخصی ترغیب می کردند؛ اما دوران رشد و فراگیر شدن آنها با نسل جدید این شبکه ها با پدید آمدن پایگاه هایی چون رایز(13) و فریندستر(14) (2002) در امور تجاری، لینکدین(15) برای تجار حرفه ای، مای اسپیس(16) برای سرگرمی و امور هنری، کوچ سرفینگ(17) در امور مسافرت (2003)، فیس بوک(18) برای دانشجویان هاروارد، اُرکات(19) برای دوستان دوران تحصیل، فلیکر(20) در حوزه هنری، داگستر(21) و کَتستر(22) برای حیوانات (2004)، یوتیوب برای فیلم و عکس(2005)، مای چارچ(23) برای مسیحیان (2006) و چندین شبکه دیگر، ادامه یافته و تخصصی شدن آنها سرعت گرفت. (شهابی و قدسی، 1391)

شبکه های اجتماعی مجازی مانند هر ابزار دیگری، هم کارکرد و تأثیر منفی دارند و هم کارکرد و تأثیر مثبت؛ از جمله تأثیرات منفی این گونه پایگاه ها، به ویژه در بین دانشجویان، می توان به افزایش اضطراب و استرس در آنها ( فراهانی و همکاران، 2011) و کاهش زمان مطالعه دانشجویان، و اختلال در روند تحصیل با کاربست این شبکه های مجازی (ابرین(24)، 2011) اشاره کرد؛ اما شبکه های اجتماعی صرفاً آثار منفی نداشته و می توان با به کارگیری آنها در فرایند آموزشی، از آنها به طور بهینه در جهت اهداف آموزش استفاده کرد. (یدیدیا و همکاران(25)، 2003؛ تکلهایمنت و هیچمن(26)، 2011) مواردی همچون: یادگیری قوانین اجتماعی، تفریح و سرگرمی و انتقال تجربیات، از مهم ترین دلایل استفاده افراد از این گونه شبکه هاست. (جوادی نیا، عرفانیان، عابدینی و بیجاری، 1391) قدرت ارتباطی شبکه های اجتماعی را در شرایط کنونی جهانی می توان به یک انفجار ارتباطی تشبیه کرد که در تلاش است تا ارتباطات وسیعی را میان افراد و شهروندان ایجاد کند که در صحنه های واقعی، با این وسعت و تنوع، امکان پذیر نمی باشد. اینترنت به کلی این خط سیر را تغییر داده و امکان برقراری ارتباطات بین افراد و گروه های یک اجتماع با افراد و گروه های جوامع دیگر را مهیا کرده است (کوثری، 1386) و این پدیده به شکل واقعی خود در شبکه های اجتماعی مجازی تحقق یافته است. (افراسیابی، 1392) همان گونه که از طریق استنادهای منابع مکتوب می توان ساختار توسعه علم یک موضوع یا یک کشور و غیره را ترسیم نمود، از طریق شبکه های اجتماعی مجازی نیز می توان الگوهای ارتباطی و توسعه علم در محیط وب را شناسایی و ترسیم کرد. همچنین وب، بسیاری از روش های پژوهشگران برای دسترسی به منابع علمی، شیوه انجام پژوهش، تبادل و انتشار یافته ها و به طورکلی فعالیت های علمی را تغییر داده است. به همین دلیل، اکنون ضرورتی برای ارزیابی تأثیر وب و امکانات آن از جمله شبکه های اجتماعی مجازی در رفتارهای علمی به وجود آمده است. (اسدی، 1390)

با پیدایش شبکه های اجتماعی، استفاده از این شبکه ها جزء جدایی ناپذیری از زندگی بسیاری از دانشجویان شده است و بر روی تمام جوانب زندگی دانشجویی، از جمله میزان مطالعه، عملکرد تحصیلی و سایر مهارت های تحصیلی آنها، تأثیر مستقیم داشته است. (کریسچنر و کارپینسکی(27)، 2010)

پژوهشگرانی نظیر بوید (2007) در پژوهش های خود دریافته اند که نرم افزارهای اجتماعی از طریق پشتیبانی از تعامل، حمایت از ارائه و دریافت بازخورد و ایجاد شبکه های اجتماعی و ارتباط بین افراد، به بهبود فرایند یادگیری و کسب مهارت های اساسی مانند: تفکر انتقادی، خلاقیت و حل مسئله در فراگیران کمک می کنند. همچنین، مطالعاتی که جاناسن (28) و همکاران (2004)، هرپنیوک (29)(2005)، هوگارث (2008) و سلماندیو(30) و کولوکوترنس (31) (2008) در مورد آثار فناوری های نسخه دوم وب و نرم افزارهای اجتماعی مجازی انجام داده اند، نشانگر این است که ابزارهای نسخه دوم وب از طریق: آسان سازی ارتباط و مشارکت اجتماعی، کشف و تشریک اطلاعات به صورت گروهی، تولید و مدیریت محتوا، گردآوری مداوم دانش و اصلاح محتوا، توجه به اولویت ها و نیازهای شخصی، امکان ارتباط بین اعضای یک گروه مشخص، امکان ارتباط با افراد و منابع متنوع و ناشناس، امکان دریافت و ارائه بازخورد به یادگیرندگان، باعث آسان شدن فرایند ساخت دانش و مهارت های وابسته به آن هستند. (سراجی، 1390) پژوهش ها نشان داده اند 78درصد کاربران اینترنت در ایران عضو یکی از انواع شبکه های اجتماعی مجازی هستند و بیشتر کاربران دارای وب نوشت بوده و از فضای شبکه های اجتماعی مجازی به خوبی مطلع هستند. همچنین، نشان داده اند برای غالب کاربران اینترنت در ایران، شبکه های اجتماعی مجازی علاوه بر کارکرد دوستیابی، کارکرد کسب اطلاعات و اخبار را نیز دارد. (ضیایی پرور و عقیلی، 1389) در مطالعه ای دیگر که به بررسی تأثیر استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی بر عملکرد تحصیلی دانشجویان پرداخته شده، آمده است، دانشجویان با معدل و عملکرد تحصیلی پایین تر نسبت به دانشجویان با عملکرد و معدل بالاتر، بیشتر از شبکه های اجتماعی استفاده می کنند و در نتیجه، پیشنهاد شده که در خصوص استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی و آثار مختلف آن (مثبت و منفی) به دانشجویان اطلاع رسانی شود. (جوادی نیا و همکاران، 1391) علاوه بر این، در بررسی ای که روی جامعه دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی انجام گرفته، نتیجه گیری شده که عمده ترین دلیل استفاده دانشجویان از ابزارهای وب 2 به منظور سرگرمی بوده است و در کنار آن، اهداف دیگری همچون: آموزش، پژوهش و ارتباط با دیگران نیز وجود داشته است و در نهایت، پیشنهاد داده اند که فناوری های وب 2 و خدمات آنها برای دانشجویان معرفی گردد و نحوه استفاده از آنها آموزش داده شود. (اخوتی، اکبرنژاد و ذوالعلی، 1390)

آنچه بر آن تأکید می شود، داشتن یک ذهن باز درباره امکان استفاده از نرم افزاهای اجتماعی در بسیاری از ابعاد و جنبه های طراحی آموزش است. در واقع، تأکید بر چگونگی استفاده خلاقانه و بدون تعصب از نرم افزارهای اجتماعی است؛ چرا که این ابزارها زمینه بهبود آموزش، کاهش هزینه، مشارکت گسترده و سایر اولویت های آموزش عالی در آینده را مهیا ساخته اند. اینها صرفاً ابزار هستند؛ ولی نباید فراموش کرد که انسان توانایی خارق العاده ای در استفاده از ابزارها را داراست. با توجه به اینکه کاربران، متون و پایگاه های جدید ایجاد می کنند و از طریق امکان لینک سایر کاربران متون یکدیگر را کشف کرده و باهم ارتباط برقرار می کنند، بنابراین، وب به صورت اصیل به عنوان یک انعکاس از مجموعه فعالیت های کاربران رشد می کند. نمونه های از نرم افزارهای اجتماعی در ارتباط با حوزه آموزش عبارت اند از:

• • ویکی پدیا(32): ؛ یک دائرة المعارف برخط است و متون در آن توسط کاربران ساخته شده و قابل ویرایش است.
• • پایگاه های فولک سونومی(33): مانند del.icio.us و Flicker که کاربران با استفاده از کلمات کلیدی، عکس های خود یا دیگر متون را ضمیمه می کنند. بنابراین، شکلی از دسته بندی مشارکتی استفاده از پایگاه ها را توسعه می دهند و شکلی از اجتماعات و انجمن های است که در آن بیشتر از اجرای دستورات اجباری، هوش و ذکاوت مورد استفاده قرار می گیرد.
• • بلاگینگ (34): شکلی از دفتر خاطرات برخط (35) است و تمامی پویایی های جدید را به آنچه در وب 1 و صفحات شخصی(36) است، اضافه می کنند.
• • RSS (سایت های باشتاب) (37): خانواده ای از وب هستند که با انتشار مداوم متون دیجیتالی مانند بلاگ ها و پادکست ها(38) تغذیه می شود.
• • پوشه های الکترونیکی(39): دانشجویان را تشویق می کنند تا مالکیت یادگیری خود را از طریق ایجاد پویایی و انعکاس دادن و ثبت چند رسانه ای دستاوردها و موفقیت هایشان برعهده بگیرند.
• • ریال تایم ها(40) و ابزارهای به اشتراک گذاری صفحات که برای بحث و گفت وگو به شیوه های مختلف مورد استفاده قرار می گیرند. (ماسون و رنیه(41)، 2008)

وب، همیشه برخی از اشکال تعامل اجتماعی مانند کنفرانس رایانه ای و پست الکترونیکی را حمایت کرده است. سطح تعامل اجتماعی که این امکانات موجب شده اند، عنصر آموزش از راه دور و حتی آموزش پردیس محور است. تغییراتی که به وسیله امکانات وب 2 ایجاد شده، عبارت است از رواج و محبوبیت شبکه های اجتماعی مجازی که صاحب نظران ادعا کرده اند سه مشخصه معیّن دارند:

1. نمایه(42): یک پروفایل شامل اطلاعات درباره شخص (سن، جنس، نام، علایق و...) است. نمایه ها نشانی(43) منحصر خود را دارند که می توانند به صورت مستقیم مورد مشاهده قرار گیرند.
2. شبکه اجتماعی قابل دسترس، عمومی و مفصل(44): کاربران توانایی فهرست کردن دیگر نمایه ها به عنوان دوست یا ارتباط و... را دارند. این شکل عمومی از شبکه اجتماعی که ممکن است مستقیم (بدون نیاز به تأیید دیگران) و غیر مستقیم (نیاز به تأیید از طرف دیگران) باشد، بر محور یک نمایه شخصی قابل مشاهده برای سایر کاربران می چرخد.
3. نوشته های عمومی نیمه پایدار(45): کاربران می توانند نوشته ها (پیام ها، تصدیق نامه ها و...) را برای دیدن سایر افراد در نمایه ها بگذارند. این نوشته ها نیمه پایدارند؛ ولی زودگذر نیستند و ممکن است بعد از یک دوره زمانی خاص، از بین بروند. (بوید، 2006)

تمرکز عمده بر استفاده از شبکه های اجتماعی، بیشتر از انتشار دادن که ویژگی فناوری های وب 1 بود، مشارکت کاربران است. ماهیت اصلی استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی، این است که کاربران محتوای این شبکه ها را عمومی کنند. بنابراین، این امر پتانسیلی عمیق برای آموزش ایجاد می کند. سودمندی تئوریکی عمومی کردن محتوا در آموزش، به طور مساعدی قابل مشاهده است:

1. فضاهای اجتماعی مشترک و ارتباطات درون گروهی، محرک بزرگی برای جوانان است و می تواند تداوم و انگیزش برای یادگیری را برای کاربران جذب کند.
2. بسیاری از ابزارهای جدید، از کارهای تعاونی و گروهی حمایت می کنند و در نتیجه، به کاربران اجازه بهبود و توسعه مهارت های کار جمعی را می دهند.
3. در این شبکه ها بیشتر از نیاز به متون تخصصی گران قیمت، نیاز به این است که محتوا و متون توسط کاربران به طور مداوم روزآوری و تجدید شوند.
4. بیشتر از هیجان منفعل محتوا، در این فضاها کاربران ابزارها و امکاناتی دارند که به طور فعال در ساختار تجارب خود می توانند به کار بگیرند. (ماسون و رنیه، 2008)

علاوه بر این، صاحب نظران اظهار داشته اند، وب 2 فضایی است که هیچ کس نمی تواند تنها از آن اطلاعات بگیرد؛ بلکه محتوا و متون را نیز به آن وارد می کند. (استونس(46)، 2007)

شبکه های اجتماعی، همان طور که یک شبکه یادگیری اند، شبکه پژوهشی نیز هستند. ضمن اینکه بسیاری از محققان تلقی کرده اند فرایند طراحی بر اساس تئوری های یادگیری ساختارگرایی، بسیار هم ساز و موافق استفاده از ابزارهای وب 2 از جمله شبکه های اجتماعی مجازی هستند؛ چرا که در این دو، یادگیری، یک پروسه فعال ساختن دانش است تا به دست آوردن دانش؛ همچنین آموزش، یک پروسه درگیرکردن در دانش است تا نوشتن دانش. (ماسون و رنیه، 2008)

ابزارهای چهارگانه فضای مجازی و کاربرد آنها در پژوهش

1. ابزارهای جست و جوی اطّلاعات: جست و جو و دستیابی به اطّلاعات، یکی از توانایی های مهم پژوهشگران است. با استفاده از ابزارهای گوناگون در مراحل مختلف پژوهش می توان به منابع اطّلاعاتی موجود در فضای مجازی دست یافت. پژوهشگر می تواند در مراحل مختلف پژوهش و در قابلیت های پژوهشی مانند: انتخاب موضوع (ابیت و افوس(47)، 2008)، مرحله تدوین پیشنهاد پژوهشی(48)، بررسی پیشینه پژوهش (ویتینگ، لاکینگ و کریستمن(49)، 2005؛ فرایدنبرگ(50)، 2008)، و نیز ارائه و نشر یافته ها (سراجی و حاتمی، 1392)، از این ابزارها و امکانات بهره بگیرد.

2. ابزارهای تهیه و ارائه محتواهای چندرسانه ای: یکی دیگر از قابلیت های مهم فاوا در فضای مجازی، سهولت دسترسی به امکانات تهیه و ارائه محتواهای چندرسانه ای آن است. پژوهشگران می توانند در مراحل مختلف، از این ابزارها و امکانات برای درک بهتر موضوعات و مفاهیم، ارائه چندرسانه ای یافته ها و تشخیص شیوه سازمان دهی ساختار فصل دوم پژوهش های خود، از این ابزارها استفاده کنند. از کاربردهای پژوهشی ابزارهای تهیه و ارائه محتوای چندرسانه ای، می توان به: تنظیم ساختار فصل مربوط به مبانی نظری و پیشینه پژوهشی، مطالعه و درک پیشنهادات پژوهش های قبلی، استفاده از منابع غیرمتنی در غالب پژوهش ها، تنظیم و انتشار یافته ها در قالب مقاله، استفاده از ویدئو به مثابه منابع اطّلاعاتی و استفاده از اسلایدها به عنوان منبع اطّلاعاتی و الگوگیری برای ارائه یافته های پژوهشی در همایش ها و جلسه های دفاع اشاره کرد. (آرم استرنگ و فرانکلین(51)، 2008؛ درکسلر، داوسن و فردیگ(52)، 2008؛ نواک(53)، 2003). از جمله ابزارهای این گروه می توان camp، Voicethread و podcast را نام برد.

3. ابزارهای انتشار ایده در فضای مجازی: یکی دیگر از قابلیت های اینترنت، امکان نشر نظرات و دیدگاه ها در موضوعات مختلف برای همه کاربران است. پژوهشگران نیز می توانند از این امکان برای بهبود و تقویت پژوهش خود بهره گیرند. از کاربردهای پژوهشی ابزارهای نشر ایده، می توان به: ثبت ایده ها و استفاده از نظرات دیگران، تمرین نوشتن و نگارش علمی، ارائه ایده ها و به محک گذاشتن آنها اشاره کرد. (ایلگورت، اسمیت و تولند(54)، 2008؛ هالاویس(55)، 2006؛ سنگ و وانگ(56)، 2008، بینگام و کنر(57)، 2010)

4. ابزارهای ارتباطی هم زمان و ناهم زمان: ابزارهای اینترنتی نسل دوم وب، تلاش می کنند با گنجاندن امکانات ارتباطی گوناگون در فضای خود، تعامل و ارتباط بین کاربران را آسان نمایند. این ابزارها غالباً نرم افزارهای اجتماعی هستند که برای ایجاد اجتماع های اینترنتی و مجازی به کار می روند. از این ابزارها می توان در مراحل مختلف انجام پژوهش نیز بهره گرفت. (پیسکوریچ(58)، 2004) از کاربردهای پژوهشی ابزارهای ارتباطی و مشارکتی می توان کمک به برقراری ارتباط بین افراد علاقه مند به یک زمینه پژوهشی، با استفاده از گروه های خبری و شبکه های اجتماعی مجازی (که و هیل(59)، 2009)، گردآوری اطّلاعات پژوهشی را نام برد. (سراجی و حاتمی، 1392)

نتیجه گیری

بدون شک، نوع استفاده از هر ابزاری در طول تاریخ، به شکل فرهنگ و اخلاقیات بشر مربوط می شده است و رسانه های اجتماعی نیز از این قاعده مستثنی نیستند. این پدیده نیز همانند هر ابزار و فناوری دیگر، دارای کارکردها و کژکارکردهایی می باشد. عمده کارکردهای این فضا به دلیل تعاملی بودن و ایجاد قابلیت های ویژه برای ارضای همه نیازهای مرتبط با زندگی افراد است که از جمله آنها می توان به: شکل گیری فضای مباحثه و گفت و گو، نقد نظرات مختلف، آگاهی از رخدادها و اخبار رسمی و غیررسمی، عضویت و فعالیت در گروه های متناسب با سلایق فردی، مشارکت در کمپین های مختلف سیاسی و اجتماعی، سرگرمی و رونق کسب و کار اشاره کرد.

اندیشه استفاده از فناوری های وب 2 در آموزش، دانشجویان را متوجه این مهم می سازد که مهارت های مربوط به قرن 21 را بهبود ببخشند. بلاگ ها، ویکی ها، نمایه های الکترونیکی و شبکه های اجتماعی مجازی، همگی ابزارهای خارق العاده ای برای فراگیران جهت توضیح دادن مفاهیم، ایجاد لینک های معنادار و ارتباطی، و آزمایش مدل های ذهنی می باشند. علاوه بر این، یک زمینه عمومی جهت تشکیل، پالایش، کاربرد و بازبینی مفاهیم که به طور کامل برای دانشجویان همتا و معلمان قابل رؤیت است، فراهم می کنند. به طور خلاصه، ابزارهای وب 2 در واقع چیزی فراتر از یک مجموعه ابزار و امکانات است. ایده های قدرتمندی در وراء این ابزارها و امکانات وجود دارند که پتانسیل فراوانی برای آموزش و پژوهش می باشند؛ از جمله: محتوا و متون عمومی برای کاربران، مفهوم شبکه ای مشارکت گسترده، و مرز کم برای دسترسی آسان. در نتیجه، دانشجویان با استفاده از رسانه های اجتماعی در تعامل با یادگیری قرار گرفته و مدیریت یادگیری خود را برعهده می گیرند.

مسلم است که کارکردهای وسیع این رسانه ها، لزوم مطالعه عمیق تر برای فهم بیشتر مسائل فرهنگی جامعه و توجه به ظرفیت بالقوه رسانه های اجتماعی برای دسترسی به اهداف رشد و گسترش کشور را ایجاب می کند. در عرصه آموزش و پژوهش، دانشجویان با استفاده از رسانه های اجتماعی در تعامل با یادگیری قرار گرفته و مدیریت و مالکیت یادگیریشان را برعهده می گیرند. رسانه های اجتماعی، مجموعه ای از فرصت ها و تهدیدها هستند و نباید با دیدن نیمه خالی لیوان، گسترش و استفاده از این روند اطلاع رسانی مدرن را محدود کرد و از مزایای آن غفلت ورزید.

پی نوشت ها:

* دانشجوی دکترای مدیریت آموزشی، دانشکده علوم تربیتی و روان‌شناسی، دانشگاه محقق اردبیلی

1. Informatiom and communication technology.
2. Virtual Social Networks.
3. Pelling & White.
4. Social Networks Sites.
5. Boyd, Ellison.
6. William.
7. Harri oinas, Lyytinen Yoo.
8. Classmate.com.
9. SixDegrees.com.
10. Asian Avenue.
11. BlackPlianet.
12. Cyworld.
13. Ryze.
14. Friendster.
15. Linkedin.
16. Myspace.
17. Coach Serfing.
18. Facebook.
19. Orkut.
20. Flicker.
21. Dogester.
22. Catster.
23. My Church.
24. O'Brien.
25. Yedidia, & et al.
26. Teclehaimanot, Hickman.
27. Kirschner, Karpinski.
28. Johnson.
29. Harapnuik.
30. Solomonidou.
31. Kolokotronis.
32. Wikipedia.
33. Folksonomy.
34. Blogging.
35. online.
36. personal home page.
37. Really Simple Syndication or Rich Site Summary (RSS).
38. podcasts.
39. E-portfolios.
40. Real-time.
41. Mason, Rennie.
42. profile.
43. URL.
44. Traversable, publicly articulated social network.
45. Semi-persistent public comments.
46. Stevens.
47. Abbit, Ophus.
48. Proposal.
49. Wighting, Lucking, Christmann.
50. Frydenberg.
51. Armstrong, Franklin.
52. Drexler, Dawson, Ferdig.
53. Novak.
54. Elgort, Smith, Toland.
55. Halavais.
56. Song, Wang.
57. Bingham, Conner.
58. Piskurich.
59. Koh, Hill.

منابع:

1. اخوتی، مریم و رضا اکبرنژاد و فرزانه ذولعلی. 1390. «فناوری وب2 در آموزش پزشکی: استفاده از فناوری های وب2 توسط دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی کرمان». مجموعه مقالات اولین کنگره کاربرد فناوری اطلاعات در سلامت، ساری: دانشگاه علوم پزشکی و خدمات بهداشتی و درمانی مازندران؛ پایگاه اینترنتی www.mazums.ac (دسترسی در: 25/5/1393).
2. اسدی، سعید. 1390. تحلیل شبکه های اجتماعی مجازی و کاربرد آن در علم سنجی. تهران: پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران.
3. اسلامی، محسن. 1383. برنامه درسی در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات. تهران: آییژ.
4. افراسیابی، محمدصادق. 1392. مطالعات شبکه های اجتماعی مجازی و سبک زندگی جوانان. تهران: انتشارات سیمای شرق.
5. بشیر، حسن و محمدصادق افراسیابی. «شبکه های اجتماعی اینترنتی و سبک زندگی جوانان: مطالعه موردی بزرگ ترین جامعه مجازی ایرانیان». فصلنامه تحقیقات فرهنگی. ش 1 (5). (1391)، تهران: 31 ـ 62.
6. جوادی نیا، علیرضا و مرتضی عرفانیان و محمدرضا عابدینی و بیتا بیجاری. «تأثیر استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی بر عملکرد تحصیلی دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی بیرجند». مجله ایرانی آموزش در علوم پزشکی. 12 (8). (1391)، اصفهان: 597 ـ 606.
7. سراجی، فرهاد. 1390. کاربرد ابزارهای اینترنتی در آموزش و پژوهش. تهران: آییژ.
8. سراجی، فرهاد و جواد حاتمی. «قابلیت های اینترنت امکانی برای تسهیل و تقویت پژوهش های تربیتی». مجله میدیا. 4 (1). (1392): 52 ـ 63.
9. شهابی، محمود و بیات قدسی. «اهداف و انگیزه های عضویت کاربران در شبکه های اجتماعی مجازی (مطالعه موردی درباره جوانان شهر تهران)». مطالعات فرهنگ و ارتباطات. سال سیزدهم، ش 20. (1391)، تهران: 61 ـ 86.
10. ضیایی پرور، حمید و سید وحید عقیلی. «بررسی نفوذ شبکه های اجتماعی مجازی در میان کاربران ایرانی». فصلنامه رسانه. ش 20 (4)، (1389)، تهران: 23 ـ 42.
11. کوثری، مسعود. 1386. جهان فرهنگی کاربران ایرانی در شبکه دوست یابی اورکات. تهران: پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات.
12. نصراصفهانی، احمدرضا و وجیحه گمینیان. 1383. برنامه درسی در عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات. تهران: آییژ.

13. Abbit, J., Ophus, J. (2008). What We Know about the Impacts of Web- Quests: A Review of Research. AACE Journal,16 (4): 441-456.
14. Armstrong, J., Franklin, T. (2008). A Review of Current and Developing International Practice in the Use of Social Networking (Web 2.0) in Higher Education. Australia: Catherine McLoughlin: P 58.
15. Bingham, T., Conner, M. (2010). The New Social Learning: A Guide to Transforming Organizations through Social Media. Virginia: ASTD: P 19.
16. Boyd, D., (2006). Social network sites: My definition. From: http://www.zephoria.org/thoughts/archives/2006/11/10/social_network_1.html.
17. Boyd, D., Ellison, N. (2007). Social Network Sites: Definition, History, and Scholarship. Journal of Computer-Mediated Communication, 13 (1): 210-230.
18. Drexler, W., Dawson, K., Ferdig, R. E. (2008). Collaborative Blogging as a Means to Develop Elementary Expository Writing Skills. Electronic Journal for the Integration of Technology in Education, 2 (2): 14-22.
19. Elgort, I., Smith, A. G., Toland, J. (2008). Is Wiki an Effective Platform for Group Course Work?. Australasian Journal of Educational Technology, 24 (2):195-210.
20. Farahani H. A., Kazemi, Z., Aghamohamadi, S., Bakhtiarvand, F., Ansari, M. (2011). Examining mental health indices in students using Facebook in Iran. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 28: 811-814.
21. Frydenberg, M. (2008). Principles and Pedagogy: The Two Ps of Podcasting in the Information Technology Classroom. Information Systems Educational Journals, 6 (6): 56-70.
22. Halavais, A. C. (2006). Weblogs and Collaborative Web Publishing as Learning spaces. In: Weiss J., Nolan, J., Hunsinger, P (EDs): International handbook of virtual
learning, P 79.
23. Harri oinas, k., Lyytinen, K., Yoo, Y. (2010). social networks and information systems: ongoing and future research streams. Jornal of the association for information systems, 11: 61- 68.
24. Kirschner, P. A, Karpinski, A. C. (2010). Facebook andacademic performance. Computers in Human Behavior, 26 (6): 1237-1245.
25. Koh, M. H., Hill, J. (2009). Student Perceptions of Group Work in an Online Course: Benefits and Challenges. Journal of Distance Education, 23 (2):69-92.
26. Novak, J. D. (2003). The Promise of New Ideas and New Technology for Improving Teaching and Learning. Cell Biol Educ, 2 (2): 122-132.
27. a. O'Brien, s. j. (2011). Facebook and other Internet use and Academic performance of college students a dissertation submitted to the Temple University Graduate Board, in partial fulfillment of the requirements for the Degree DOCTOR OF PHILOSOPHY, Temple University.
28. Piskurich, G. M. (2004). Chat Rooms and Discussion Boards. In: Piskurich GM. Getting the Most from Online Learning. London: Preiffer: P 72.
29. Robin, M., Rennie, F. (2008). E-Learning and Social Networking Handbook: Resources for Higher Education. New York and London: Routledge.
30. Song, H., Wang, S. (2008). Online Interaction and Threaded Discussion. In: Tomei LA. Encyclopedia of Information Technology Curriculum Integration. New York: Information Science reference: P 673.
31. Stevens, v. (2007). Revisiting multiliteracies in collaborative learning environments: Impact on teacher professional development, the electronic journal for Teaching English as a Second Language, 10 (2).
32. Teclehaimanot, B., Hickman, T. (2011). Student-Teacher Interaction on Facebook: What Students Find Appropriate. Tech Trends, 55 (3): 19-30.
33. Wighting, M. J., Lucking, R. A., Christmann, E. P. (2005). In Flight, online. Science Scope (Journal of the National Science Teachers Association), 29 (2): 20-22.
34. William, F. P.(2009). Social networking sites: How to Stay Safe Sites. Multi-State Information Sharing & Analysis Center (MS-ISAC). From: http://www.msisac.org.
35. Yedidia, M. J., Gillespie, C. C., Kachur, E., Schwartz, M. D., Ockene, J., Chepaitis, A. E. (2003). Effect of Communications Training on Medical Student Performance. JAMA,290 (9): 57-65.